Đi qua năm 2023 đầy biến động, ngành dệt may và da giày Việt Nam vẫn không thể đạt mục tiêu tăng trưởng như kế hoạch. Bước qua năm 2024, hai ngành xuất khẩu đáng chý ý này đã có những tín hiệu vui, nhưng con đường vượt ‘đỉnh’ cũ vẫn còn nhiều ‘gập ghềnh’.

Đi qua những biến động

“Khó khăn” là từ khóa chung của ngành dệt may và da giày Việt Nam trong năm 2023 khi kinh tế thế giới liên tục biến động. Để hóa giải khó khăn, lãnh đạo hai ngành này cho rằng, cần liên tục dự báo và đưa ra giải pháp thích ứng với thị trường bất định để sớm đáp ứng yêu cầu mới của thị trường và công nghệ…

Trong suốt cả năm 2023, tình hình kinh tế thế giới diễn biến phức tạp, lạm phát tăng tại hai thị trường chủ lực là Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) khiến sức tiêu thụ sản phẩm thời trang giảm mạnh, kéo theo số lượng đơn hàng giảm sâu, từ đó đẩy kim ngạch xuất khẩu của hai lĩnh vực này vào thế khó khi cả 2 đều không đạt theo kế hoạch dự kiến.

Nhìn lại bức tranh của ngành dệt may tại lễ tổng kết năm 2023, Tổng Giám đốc Tập đoàn dệt may Việt Nam (Vinatex), ông Cao Hữu Hiếu, cho rằng năm 2023 là năm khó khăn nhất trong lịch sử hình thành tập đoàn (29 năm), kể cả trong giai đoạn dịch Covid-19 hoành hành thì cũng không đến nỗi khó như năm 2023.

Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu của ngành dệt may là 40,3 tỷ USD, thấp hơn gần 10% so với năm 2022 và thấp hơn khá nhiều mục tiêu ban đầu ngành đặt ra (47 - 48 tỷ USD). Dù kinh tế các thị trường xuất chính như Mỹ, châu Âu… có một số tín hiệu khả quan nhưng dự báo về ngành dệt may vẫn còn nhiều khó khăn bởi giá xuống thấp, rủi ro xung đột địa chính trị, lạm phát vẫn còn ở mức cao…

Tương tự dệt may, ngành da giày cũng phải chịu cảnh khó khăn đeo bám dai dẳng trong suốt cả chặng đường 365 ngày của năm 2023. Đi qua năm 2023 không mấy bình lặng, khi kim ngạch xuất khẩu toàn ngành da giày năm 2023 giảm khoảng 15% so với cùng kỳ năm 2022, chỉ đạt gần 24 tỷ USD, trong khi mục tiêu mà ngành này đặt ra từ đầu năm 2023 là kim ngạch xuất khẩu hướng đến con số 27 tỷ USD. Các thị trường truyền thống giảm sâu, nhất là các thị trường lớn như Hoa Kỳ và EU chiếm tới 70% kim ngạch xuất khẩu da giày Việt Nam lần lượt giảm 35% và 13%.

Bước sang năm 2024, các dự báo đều cho thấy những hy vọng nền kinh tế thế giới có sự cải thiện, nhất là tại thị trường Mỹ với tín hiệu có thể có 3 đợt cắt giảm lãi suất lên tới 0,75%, đây là động lực thúc đẩy tiêu dùng trở lại.

Lãnh đạo Vinatex, cho rằng các quốc gia cạnh tranh gặp nhiều vấn đề về lao động, xung đột vũ trang ở trong nước, trong khi Việt Nam đang là một điểm đến an toàn sẽ là một thuận lợi cho các đơn hàng có khả năng quay lại. Trong bố cảnh đó, ngành dệt may tiếp tục kiên định thực hiện các cam kết, sáng kiến về môi trường, xã hội và quản trị bền vững. Đồng thời, xác định năm 2024 vẫn sẽ là năm nhiều thách thức tiềm ẩn với các doanh nghiệp, do đó “kiên cường - dũng cảm - sáng tạo - đoàn kết” sẽ tiếp tục là từ khoá cho mọi hoạt động của doanh nghiệp trong tình hình mới.

Mặc dù không đạt như kỳ vọng nhưng Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso) đánh giá, kết quả là khả quan so với thực tế khó khăn của ngành trong năm 2023. Và nhận định của ngành này trong năm 2024 vẫn sẽ là năm đầy khó khăn, thách thức.

Tổng thư ký Lefaso, bà Phan Thị Thanh Xuân, cho rằng chính sách thương mại tại những thị trường xuất khẩu lớn của ngành da giày đang thay đổi nhanh chóng. Chính bởi vậy, các doanh nghiệp trong ngành cần phải có sự nắm bắt thông tin, thích ứng với các chính sách từ thị trường nhập khẩu để có những kế hoạch hoạt động, chiến lược phát triển phù hợp.

Dù đã có những tín hiệu tích cực ngay từ cuối năm 2023 và đầu năm 2024, song cả da giày và dệt may vẫn chưa có nhiều tín hiệu tốt hơn, đa phần các đơn hàng nhỏ và yếu.

Đơn hàng đã trở lại nhưng chưa tốt…

Dự báo, tình hình khó khăn sẽ còn kéo dài đến hết quý I/2024. Tuy nhiên, thị trường đã có nhiều tín hiệu tích cực cho cả dệt may và da giày.

Với ngành da giày, từ cuối năm 2023 số đơn hàng đã rục rịch tăng trở lại, mức tăng trung bình khoảng 20 – 25%. Các doanh nghiệp đặt kỳ vọng lượng đơn hàng sẽ phục hồi dần và tăng nhiều trong những tháng đầu năm 2024, đảm bảo công việc ổn định cho người lao động sau chuỗi ngày dài tiết giảm sản xuất.

Đáng chú ý, để bù đắp lượng đơn hàng sụt giảm tại các thị trường truyền thống, doanh nghiệp ngành da giày đã và đang tích cực tìm kiếm cơ hội tại các thị trường ngách như Trung Đông, châu Á, châu Phi. Bằng chứng là tăng trưởng ở thị trường châu Á đạt hơn 10%, trong khi Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản vẫn là thị trường nhập khẩu da giày lớn nhất.

Ở phía lĩnh vực dệt may, thông báo của các doanh nghiệp, cho thấy đơn hàng đã quay trở lại. Theo đại diện Công ty cổ phần Dệt may Đầu tư Thương mại Thành Công (TCM), hiện công ty đã nhận được khoảng 90% kế hoạch doanh thu cho đơn hàng quý I/2024. Như vậy, sau khi trải qua 11 tháng của năm 2023 với doanh thu và lợi nhuận lần lượt bị giảm 25% và 29% so với cùng kỳ, việc lấp đầy được đơn hàng sản xuất khẩu trong quí đầu năm được cho là tích cực trong tình hình hiện nay.

Tương tự, Công ty Việt Thắng Jean (VitaJean) gần đây cũng nhận được đơn hàng xuất khẩu sang thị trường châu Âu với 1 triệu sản phẩm. Lãnh đạo doanh nghiệp này, cho rằng đây là tín hiệu tích cực trong khởi đầu năm 2024, sau khi doanh nghiệp trải qua năm 2023 tăng trưởng âm, doanh thu giảm 20% so với năm trước đó.

Mặc dù đơn hàng đã trở lại, song vẫn chưa phản ánh được bức tranh chung của doanh nghiệp dệt may xuất khẩu hiện nay. Chia sẻ với báo chí mới đây, lãnh đạo một doanh nghiệp tại TP Hồ Chí Minh chuyên xuất khẩu sản phẩm may mặc đi thị trường Mỹ và các nước EU, cho biết đơn đặt hàng vẫn còn rất yếu, chưa có tín hiệu khả quan so với những tháng trước đó. Vì vậy, hơn 40% lượng lao động của doanh nghiệp này mất việc trong năm qua hiện vẫn chưa có cơ hội quay trở lại nhà xưởng công ty.

Chủ tịch Hội Dệt may thêu đan TP Hồ Chí Minh, ông Phạm Xuân Hồng, thừa nhận tình hình đơn hàng tại các doanh nghiệp chưa tốt. Thông thường trong quý I, đơn hàng xuất khẩu của doanh nghiệp sản xuất dồi dào, nhất là đồ ấm đáp ứng thời tiết lạnh mùa đông của các nước nhập khẩu. Nhưng năm nay tình hình có vẻ ảm đạm hơn.

“Đơn hàng có quay trở lại nhưng chưa đạt được như sự kỳ vọng của nhiều doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp may mặc vẫn còn khó khăn, làm những đơn hàng nhỏ lẻ, giá trị thấp và người lao động chưa quay lại guồng làm việc như trước”, ông Hồng cho hay.

… khiến con đường vượt “đỉnh” cũ còn gập ghềnh

Theo Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), 2023 là năm vô cùng khó khăn với các ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam. Sau hơn 1 thập kỷ luôn đạt mức tăng trưởng cao với con số xuất siêu ngày một tăng, năm 2023 xuất khẩu của Việt Nam bị chững lại, thậm chí tăng trưởng âm. Dệt may và da giày không nằm ngoài bối cảnh chung đó. Bước sang năm 2024 có nhiều cơ hội sáng cho ngành dệt may và da giày hồi phục và lấy lại đà tăng trưởng, khi mà cả hai lĩnh vực này đều đặt muc tiêu tăng trưởng tương đương năm 2022.

Với dệt may, theo lý giải của lãnh đạo ngành này, hiện nay tình hình kinh tế tại các thị trường nhập khẩu dệt may lớn của Việt Nam như Mỹ, EU đang có dấu hiệu phục hồi, điều này làm tăng khả năng cải thiện nhu cầu về hàng dệt may cao hơn năm ngoái. Cùng với đó, mặt bằng lãi suất cho vay tại Việt Nam hiện đã giảm đáng kể, giúp giảm sức ép chi phí lãi vay lên các doanh nghiệp.

Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), ông Vũ Đức Giang, cho rằng ngành dệt may trong nước nhìn chung đang tiếp tục xu hướng phục hồi, thị trường được dự báo về sự “ấm dần” trong năm 2024. Trong bối cảnh đó, ngành dệt may đặt mục tiêu phấn đấu tăng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành năm 2024 đạt 44 tỷ USD, tức tăng 9,2% so với năm 2023 và gần tương đương với kết quả kim ngạch xuất khẩu cao nhất của ngành hồi năm 2022 (với 44,4 tỷ USD).

Tuy nhiên, để mục tiêu đạt con số 44 tỷ USD của dệt may trở thành hiện thực, giới phân tích và các doanh nghiệp cho là gặp không ít khó khăn. Bởi lẽ kinh tế thế giới còn nhiều biến động và hết sức bất định. Đơn hàng xuất khẩu dự báo tiếp tục giảm, xu thế số lượng nhỏ, thời gian giao hàng nhanh, chuỗi cung ứng còn nhiều rủi ro, chi phí đầu vào cao.

Trong khi, các doanh nghiệp dệt may trong nước cũng đang xuất hiện một số thách thức mới, như tiền lương tối thiểu tăng 6% từ 1/7/2024, giá điện có thể tiếp tục tăng sau khi đã tăng trên 7% năm 2023. Cùng với đó là rủi ro nghĩa vụ trả nợ, rủi ro lãi suất, tỉ giá giảm, xu hướng chuyển đổi số, kinh doanh tuần hoàn diễn ra nhanh… là những vấn đề đặt ra với dệt may thời gian tới.

Đáng chú ý, ngành dệt may còn phải đối diện với hàng loạt khó khăn từ “hàng rào kỹ thuật” của các quốc gia nhập khẩu, nhãn hàng thời trang. Đó là việc áp dụng cơ chế EPR (trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) và CBAM (cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) cũng như chiến lược “thời trang bền vững” thay cho “thời trang nhanh”, chỉ thị tra soát chuỗi cung ứng của OECD của EU; luật thẩm định chuỗi cung ứng của Đức…

Chủ tịch VITAS lưu ý, rằng năm 2024 doanh nghiệp dệt may còn gặp thách thức khi ngày càng nhiều thị trường nhập khẩu dệt may lớn đưa ra những quy định mới mang tính bắt buộc. Trong đó, đáng chú ý là các quy định liên quan tới thẩm định quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng, quy định thiết kế sinh thái, sản phẩm tái chế, xử lý chất thải dệt may…

Giới phân tích thị trường dệt may khuyến cáo, các doanh nghiệp không nên sớm lạc quan đặt mục tiêu cao và nhận thất vọng như năm 2023, dù ngành này cũng đã nỗ lực hết sức.

Trong khi đó, lĩnh vực da giày cũng sẽ phải chịu nhiều áp lực từ các thị trường, do đó để cán mốc mục tiêu 27 tỷ USD sẽ vẫn gặp nhiều trở ngại.

Các doanh nghiệp xuất khẩu da giày phải đối diện với những đòi hỏi về xu thế phát triển bền vững từ các thị trường như: tiêu chí về chất thải, điều kiện làm việc của người lao động, môi trường, quản trị doanh nghiệp bền vững… Theo Tổng thư ký Lefaso, “bài toán tuân thủ của doanh nghiệp đặt ra rất rõ ràng. Khi chuỗi cung ứng ngày càng minh bạch, việc truy xuất là yêu cầu doanh nghiệp buộc phải đáp ứng được. Như vậy, yêu cầu phát triển bền vững không chỉ do chính sách của Chính phủ mà các nhãn hàng uy tín cũng yêu cầu. Đây là thách thức và cũng là cơ hội để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường”.

Trước những yêu cầu trên, các nhà xuất khẩu cần giải quyết tốt các bài toán về chi phí quản lý, nâng cao năng lực nội tại, minh bạch chuỗi cung ứng để tiếp cận thị trường và nâng cao hiệu quả sản xuất. Bên cạnh đó, đầu tư công nghệ tự động hóa nhằm nâng cao năng suất, giảm bớt nhân công…

Môi trường kinh doanh vốn đang nhiều thay đổi, áp lực cạnh tranh ngày càng cao trong khi các lợi thế về chi phí của Việt Nam đã không còn như trước. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải nghiên cứu, sáng tạo các giá trị mới để duy trì thị trường và khách hàng. Dựa trên những bài học kinh nghiệm của năm 2023 cần hướng đến phát triển bền vững, đi đôi với những yêu cầu của thị trường toàn cầu về dệt may, da giày bền vững.

Mọi thứ vẫn đang tiếp tục thay đổi, khó khăn có thể kéo dài, thậm chí đủ dài để sàng lọc và loại khỏi “cuộc chơi” những doanh nghiệp không đủ sức cạnh tranh. Thị trường sẽ lựa chọn những doanh nghiệp nào luôn đổi mới, sáng tạo. Và chúng ta cũng có quyền hy vọng, các trụ cột xuất khẩu như dệt may, da giày sẽ có nhiều cải thiện hơn trong năm mới 2024.