Hà Nội: 27°C
Thừa Thiên Huế: 24°C
TP Hồ Chí Minh: 33°C
Quảng Ninh: 26°C
Hải Phòng: 26°C

Gia Lai: Phát hiện mới về tiền hiền làng Phú Cần

Trong chuyến điền dã tìm hiểu di sản tư liệu và lịch sử làng Phú Cần xưa (nay thuộc thôn Thắng Lợi, xã Phú Cần, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai), chúng tôi phát hiện một ngôi mộ cổ có tấm bia đá khắc chữ Nho. Nội dung tấm bia cho biết, rất có thể người nằm nơi đây là phu nhân của vị tiền hiền lập làng Phú Cần.
Gia Lai: Mưu sinh dưới tán rừng Gia Lai: Hồi ức bi hùng về Trại giam tù binh Pleiku

Theo chân anh Nguyễn Trung Thành-Trưởng thôn Thắng Lợi và thành viên Ban phụng sự đền tiền hiền làng Phú Cần, chúng tôi đến nhà ông Phan Hữu Tâm-hậu duệ của một trong những người di dân đầu tiên đến Phú Cần khai hoang lập làng. Khi được hỏi về tung tích các ngôi mộ cổ, ông Tâm dẫn chúng tôi ra sau nhà, băng qua nhiều ngôi mộ đã sụp đổ đến trước một ngôi mộ đẹp và còn khá nguyên vẹn nằm cuối vườn.

Ngôi mộ nằm khuất trong tán cây. Hình dáng, cấu trúc ngôi mộ rất giống với mộ của vị tiền hiền họ Phan mà nhiều người đã biết, hiện tọa lạc tại buôn Thim (xã Phú Cần) cách đó 500 m. Tuy nhiên, quy mô của ngôi mộ này có nhỏ hơn một chút, như tấm bia đá chúng tôi đo được: 78 cm (cao) x 40 cm (rộng) x 9 cm (dày); bên mộ tiền hiền là 90 x 50 x 9,5 cm.

Ngôi mộ bà Nhụ nhân Võ thị. Ảnh: L.H.S
Ngôi mộ bà Nhụ nhân Võ thị. Ảnh: L.H.S

Ông Tâm cho biết, theo gia đình truyền lại, đây là mộ bà cố ngoại của ông. Tuy nhiên, do gia đình không ai đọc được chữ Nho nên không biết rõ tên họ của bà là gì. Ngôi mộ này được xây cùng thời với mộ ông tiền hiền, từ năm 1942, cách đây hơn 80 năm, tình trạng còn tương đối nguyên vẹn. Riêng tấm bia được làm bằng đá nguyên khối, chữ khắc chìm, các nét ngay ngắn và vẫn còn rất rõ. Toàn văn tấm bia gồm 44 chữ chia làm 1 hàng ngang và 3 hàng dọc. Hàng ngang nằm trên cùng, ghi thời gian xây mộ lập bia: “Tháng 4 năm 1942”. Hàng dọc ở giữa ghi: “Cáo phong Chánh chủ mộ Cửu phẩm Đội trưởng Phan phủ Nhụ nhân Võ thị chi mộ” (nghĩa là: Mộ của bà họ Võ, được triều đình ban Cáo phong, là phu nhân nhà ông Chánh chủ mộ hàm Cửu phẩm chức Đội trưởng họ Phan). Hàng dọc bên phải ghi năm sinh của bà: “Mậu Tuất (không rõ ngày tháng)”. Hàng dọc bên trái ghi thông tin ngày mất của bà: “ngày 17 tháng 4 năm Kỷ Mão”.

Chữ “Nhụ nhân” trong các từ điển vừa chỉ vợ, lại cũng vừa chỉ mẹ. Để xác định rõ hơn, chúng tôi phải tra cứu thêm. Căn cứ thông tin về tuổi của bà, trên mộ ghi “sinh ư Mậu Tuất niên”, “tử ư Kỷ Mão niên”; lấy tuổi của ông tiền hiền đã được xác định (1890-1940) làm chuẩn, thì năm Mậu Tuất trước và sau năm 1890 là năm 1838 và năm 1898; còn năm Kỷ Mão trước và sau năm 1940 là năm 1879 và năm 1939. Như vậy, nếu tuổi bà Võ thị là 1838-1879 (thọ 41 tuổi) với tư cách là mẹ ông tiền hiền, thì bất hợp lý, bởi bà khó có thể sinh ông tiền hiền khi mới 11 tuổi. Còn nếu tuổi bà Võ thị là 1898-1939 (thọ 41 tuổi) với tư cách là vợ ông tiền hiền, thì sẽ hợp lý hơn, bởi bà nhỏ hơn ông 8 tuổi và mất trước ông 1 năm.

Từ căn cứ kể trên, có thể đi đến kết luận rằng bà “Nhụ nhân Võ thị” được nói đến trên tấm bia đá cổ sau vườn nhà ông Phan Hữu Tâm khả năng cao là vợ/phu nhân của ông tiền hiền họ Phan-người được lập mộ tại buôn Thim và được thờ phụng tại đền tiền hiền làng Phú Cần xưa. Hai chữ “Cáo phong” kể trên là từ ngữ chỉ một loại văn bản do triều đình phong cho mẹ hoặc vợ của một vị quan lại để vinh danh, người phụ nữ có cáo phong như vậy thường được gọi là “Cáo mệnh phu nhân”.

Phát hiện mới này giúp chúng ta có thêm những thông tin thú vị liên quan trực tiếp đến tiểu sử ông tiền hiền họ Phan và góp phần bổ sung một tư liệu quan trọng trong việc tìm hiểu lịch sử di cư, khai hoang, lập làng của người Kinh buổi đầu tại Krông Pa. Đồng thời, phát hiện này cũng giúp chúng ta đính chính những truyền ngôn chưa chính xác đã lưu truyền nhiều năm cho rằng ông tiền hiền họ Phan lên Phú Cần khi mới hơn 20 tuổi và không vợ con, không thân thích.

Bia mộ là loại tư liệu đặc biệt, nếu biết cách khai thác, chúng sẽ cung cấp cho ta nhiều thông tin quý giá về lịch sử, văn hóa địa phương. Hiện nay, việc nghiên cứu văn bia (văn tự trên bia) tại Gia Lai gần như chưa được chú ý nhiều, bởi vậy, đây vẫn là một khoảng trống rộng lớn đang cần được bổ khuyết. Theo khảo sát của chúng tôi, riêng về bia mộ chữ Nho, Gia Lai có khá nhiều, tập trung tại những vùng có người Kinh sinh sống lâu đời, niên đại tạo bia kéo dài từ cuối thế kỷ XIX đến thời gian gần đây. Tuy nhiên, chỉ còn khoảng hơn 10 tấm bia ra đời vào thời kỳ khai hoang lập làng của các cộng đồng người Kinh, như chúng tôi thấy tại An Khê, Krông Pa. Niên đại các bia này kéo dài từ cuối thế kỷ XIX-thời Vua Thành Thái đến đầu thế kỷ XX-thời Vua Bảo Đại.

Những ngôi mộ cổ giúp chúng ta xác định được những cư dân đầu tiên có mặt tại địa phương. Vì thế, tư liệu này có ý nghĩa và vai trò quan trọng, nhất là đối với những vùng không còn tồn tại các di sản tư liệu khác như sắc phong, văn tế, văn khắc, giấy tờ đất trong các đình chùa, miếu mạo và tư gia. Trải qua thời gian dài lâu, nhiều ngôi mộ cổ đã sụp đổ, văn bia bị hủy hoại, số ít ỏi còn lại cũng đang ở tình trạng nguy cấp. Thiết nghĩ, chúng ta cần có kế hoạch gìn giữ, khai thác loại hình di sản tư liệu này càng sớm càng tốt.

Nguồn: Phát hiện mới về tiền hiền làng Phú Cần

Lưu Hồng Sơn
baogialai.com.vn

Có thể bạn quan tâm

Tin mới nhất

Quảng Ninh: Gia tăng sức hút từ các giá trị văn hoá vùng Vịnh Hạ Long

Quảng Ninh: Gia tăng sức hút từ các giá trị văn hoá vùng Vịnh Hạ Long
Vịnh Hạ Long đã được UNESCO công nhận là Di sản thế giới với các giá trị ngoại hạng toàn cầu về thẩm mỹ và địa chất, địa mạo. Các chuyên gia cũng nhận định, đánh giá cao về tiềm năng giá trị văn hóa - lịch sử của di sản. Trong các hoạt động tiếp xúc bên lề kỳ họp lần thứ 46 của Uỷ ban Di sản thế giới (tháng 7/2024), nhiều chuyên gia của Hội đồng Quốc tế về Di tích và Di chỉ (ICOMOS) đã đề nghị tỉnh Quảng Ninh nghiên cứu, lập hồ sơ đề xuất UNESCO xét, ghi danh giá trị văn hoá của Vịnh Hạ Long vào danh mục Di sản thế giới. Đây là cơ hội để di sản tiếp tục được vinh danh, gia tăng sức hút đối với di sản trong tương lai.

Quy định mới về mức phí bảo vệ môi trường đối với khí thải

Quy định mới về mức phí bảo vệ môi trường đối với khí thải
Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị định quy định phí bảo vệ môi trường đối với khí thải. Trong đó, người nộp phí bảo vệ môi trường đối với khí thải theo quy định tại Nghị định này là các cơ sở xả khí...

Thanh Hóa: Từ triển lãm tuyên truyền đến hành động vì môi trường

Thanh Hóa: Từ triển lãm tuyên truyền đến hành động vì môi trường
Cục Thông tin cơ sở (Bộ Thông tin và Truyền thông) phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thanh Hóa tổ chức Triển lãm tranh, ảnh, tư liệu tuyên truyền phòng, chống rác thải nhựa năm 2024.

Giá heo hơi hôm nay 25/11: Cao nhất 63.000 đồng/kg

Giá heo hơi hôm nay 25/11: Cao nhất 63.000 đồng/kg
Giá heo hơi hôm nay (25/11) tiếp tục điều chỉnh trái chiều giữa các miền. Hiện tại, thương lái trên cả nước thu mua heo hơi từ 59.000 - 63.000 đồng/kg

Giá xăng dầu hôm nay 25/11: Xăng dầu thế giới duy trì đà tăng

Giá xăng dầu hôm nay 25/11: Xăng dầu thế giới duy trì đà tăng
Giá xăng dầu thế giới duy trì đà tăng, khi xung đột ở Trung Đông, Nga - Ukraine vẫn chưa lắng dịu.
Net Zero - Lộ trình chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp Việt Nam

Net Zero - Lộ trình chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp Việt Nam

Net Zero - Gửi tương lai

Net Zero - Gửi tương lai

Cầu treo dành cho người đi bộ không có giá đỡ dài nhất thế giới

Cầu treo dành cho người đi bộ không có giá đỡ dài nhất thế giới

Cuộc thi ảnh, video "Việt Nam hạnh phúc"

Cuộc thi ảnh, video "Việt Nam hạnh phúc"

Những ngôi mộ gió ở Lý Sơn- Phần 2

Những ngôi mộ gió ở Lý Sơn- Phần 2

5 Minute Countdown Timer

5 Minute Countdown Timer

Need a 5 minute timer for your next event? Look no further! This timer is perfect for morning services, youth sessions, ceremonies, church meetings, and many other things! Enjoy this nice and simple universal design to fit whatever you need it for.
Milky Way timelapse compilation & relaxation - 4K

Milky Way timelapse compilation & relaxation - 4K

The milky way is such a common subject to shoot for stills and timelapse. While many sequences feature wide-angle shots of our home galaxy, there seem to be lacking many close-ups (medium format, deep-sky timelapse). That's how I made the latter my specialty over the past 4 years, with a hand-crafted workflow that enabled me to produce some of the best detailed/colored time lapses of the milky way on the market for that resolution.
NOX ATACAMA | 8K

NOX ATACAMA | 8K

The Atacama desert is home to the darkest and cleanest skies in the world. A view to the nightsky rewards with uncountable numbers of stars and fantastic nebulas in one of the most quiet a empty places on earth. Not a single noise distracts from the grand show the nightsky has to offer. The environment is harsh though. Filmed in freezing temperatures, altitudes up to 5000m/16000ft, salt lakes and icy slopes, the Atacama is not friendly to life and equipment. Though it provides without doubt for epic and vast vistas of one of the greatest landscapes on earth.