Chương trình Đô thị giảm nhựa là một sáng kiến của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF) triển khai ở cấp toàn cầu và Việt Nam là một trong những nước đầu tiên tham gia. Sau gần 5 năm triển khai tại 10 địa phương gồm thành phố Phú Quốc, Rạch Giá (Kiên Giang), quận Thanh Khê (Đà Nẵng), thành phố Tuy Hòa (Phú Yên), thành phố Tân An (Long An), thành phố Hà Tĩnh (tỉnh Hà Tĩnh), huyện Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu), thành phố Đồng Hới (Quảng Bình), thành phố Huế và huyện A Lưới (Huế), WWF-Việt Nam ghi nhận 6 mô hình có hiệu quả cao, không chỉ góp phần quản lý rác thải nhựa hiệu quả hơn mà còn nâng cao nhận thức cộng đồng, thúc đẩy hành vi tiêu dùng bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Các mô hình được triển khai thực hiện nhằm mục tiêu cắt giảm 30% lượng rác thải nhựa thất thoát ra môi trường vào năm 2025 và không còn rác nhựa trong thiên nhiên vào năm 2030, các mô hình được thí điểm theo tiếp cận 5T (bao gồm tiết giảm, tái chế, tái sử dụng, truyền thông, tăng cường quản lý).

Thông qua đánh giá, WWF-Việt Nam đã ghi nhận 6 mô hình thí điểm có hiệu quả cao, khuyến khích thực hiện. Đầu tiên là mô hình “Xóa điểm nóng và can thiệp tránh tái nhiễm” tại vịnh Vũng Rô (thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên) đạt 93,8% điểm mục tiêu, thể hiện hiệu quả vượt trội trong cải thiện chất lượng môi trường biển và nâng cao năng suất nuôi trồng thủy sản.

Mô hình tập trung vào việc xác định và xử lý các khu vực ô nhiễm nghiêm trọng, triển khai các biện pháp phòng ngừa tái nhiễm nhằm duy trì sự ổn định lâu dài của hệ sinh thái. Nhờ đó, chất lượng nước biển được cải thiện đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động nuôi trồng và khai thác thủy sản phát triển bền vững. WWF-Việt Nam đánh giá cao tiềm năng của mô hình trong việc tiếp cận các thị trường trong và ngoài nước với các sản phẩm thủy sản sạch, đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng cao.

Tiếp theo là mô hình “Chợ phân loại rác và ủ phân từ rác hữu cơ” tại Tuy Hòa (Phú Yên) và Hà Tĩnh đạt từ 78-88% mục tiêu đề ra. Thông qua việc phân loại rác tại nguồn và chuyển hóa rác hữu cơ thành phân bón, mô hình không chỉ giảm tải đáng kể lượng rác thải ra môi trường mà còn mang lại giá trị kinh tế thiết thực từ các sản phẩm tái chế.

Việc áp dụng quy trình phân loại-thu gom-xử lý rác hữu cơ đã giúp các khu chợ ở Tuy Hòa và Hà Tĩnh giảm đáng kể lượng rác hữu cơ bị thải ra bãi chôn lấp hoặc môi trường tự nhiên. Qua đó góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, hạn chế phát thải khí nhà kính từ rác thải hữu cơ phân hủy không kiểm soát, đồng thời cải thiện vệ sinh môi trường tại các chợ. Việc ủ phân từ rác hữu cơ tạo ra nguồn phân bón tự nhiên, giàu dinh dưỡng cho cây trồng.

Sản phẩm phân bón này không chỉ đáp ứng nhu cầu sử dụng tại địa phương mà còn có thể được thương mại hóa, tạo thêm nguồn thu nhập cho tiểu thương và các hộ dân tham gia mô hình, mở ra cơ hội phát triển kinh tế tuần hoàn, giúp cộng đồng tiếp cận với các giải pháp sinh kế xanh và bền vững.

Mô hình “Vận động ngư dân mang rác vào bờ” được ngư dân tích cực hưởng ứng. (Ảnh: SKMT).

Bên cạnh đó, mô hình “Vận động ngư dân mang rác vào bờ” tại thành phố Đồng Hới (Quảng Bình) đạt 83% mục tiêu đề ra, thể hiện rõ rệt tác động tích cực đến môi trường biển và cộng đồng ngư dân địa phương. Thông qua việc khuyến khích ngư dân thu gom rác thải nhựa trong quá trình đánh bắt và mang về bờ để xử lý, mô hình giúp giảm đáng kể lượng rác trôi nổi trên biển, góp phần bảo vệ hệ sinh thái biển và cải thiện chất lượng môi trường sống cho các loài sinh vật biển.

Không chỉ dừng lại ở việc làm sạch biển, mô hình còn mang lại giá trị cộng đồng khi rác tái chế từ hoạt động thu gom được bán để xây dựng quỹ tình thương, hỗ trợ các ngư dân có hoàn cảnh khó khăn, tạo động lực mạnh mẽ để ngư dân tham gia tích cực hơn vào hoạt động bảo vệ môi trường.

Mô hình “Phân loại rác, xử lý rác hữu cơ và ứng dụng IMO” (vi sinh bản địa) tại thành phố Rạch Giá (tỉnh Kiên Giang) đạt 75% điểm mục tiêu, khẳng định tính hiệu quả và khả năng thích nghi với bối cảnh quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương. Đây là mô hình tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ vi sinh bản địa vào quy trình xử lý rác hữu cơ ngay tại hộ gia đình, giúp giảm thiểu đáng kể lượng rác thải ra môi trường và hạn chế việc sử dụng các hóa chất tẩy rửa độc hại.

Công nghệ IMO dựa trên việc sử dụng các vi sinh vật có sẵn trong tự nhiên để thúc đẩy quá trình phân hủy chất hữu cơ một cách tự nhiên và an toàn. Người dân có thể dễ dàng áp dụng quy trình này bằng cách thu gom rác hữu cơ hằng ngày, phân loại và xử lý trực tiếp tại nhà với sự hỗ trợ của chế phẩm vi sinh. Áp dụng công nghệ IMO, lượng rác hữu cơ thải ra môi trường từ các hộ gia đình tại thành phố Rạch Giá đã giảm đáng kể, góp phần giảm tải áp lực lên hệ thống thu gom và xử lý rác thải đô thị.

Mô hình “Tái sử dụng bạt cũ” tại thành phố Rạch Giá (Kiên Giang) đạt 70% điểm mục tiêu, nổi bật nhờ sự kết hợp hài hòa giữa bảo vệ môi trường và tạo giá trị kinh tế - xã hội. Thông qua việc thu gom các tấm bạt đã qua sử dụng từ chợ, công trình xây dựng hoặc sự kiện, mô hình tái chế thành các sản phẩm hữu ích như túi xách, áo mưa, tấm phủ hoặc vật dụng gia đình. Qua đó không chỉ giúp giảm lượng rác thải nhựa, vải không phân hủy ra môi trường mà còn tiết kiệm chi phí thu gom và mua nguyên vật liệu mới.

Mô hình “Bình hoa an sinh-Ngôi nhà xanh” tại quận Thanh Khê (Đà Nẵng) đạt 70% điểm mục tiêu, thể hiện rõ hiệu quả trong việc giảm thiểu rác thải nhựa và nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ môi trường. Mô hình tập trung huy động các tổ chức xã hội, đặc biệt là hội phụ nữ tham gia phân loại và tái chế rác thải nhựa tại nguồn. Các sản phẩm tái chế như bình hoa, chậu cây hoặc đồ trang trí không chỉ góp phần làm đẹp không gian sống mà còn tạo nguồn thu để hỗ trợ các hoạt động an sinh xã hội địa phương.

Rác thải nhựa gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường tự nhiên.

Điểm mạnh của mô hình là khả năng kết nối cộng đồng và tạo động lực tham gia từ nhiều nhóm đối tượng khác nhau, từ người dân địa phương đến các tổ chức xã hội. Tái chế rác nhựa thành các sản phẩm hữu ích giúp nâng cao giá trị của rác thải, giảm lượng rác nhựa trôi nổi trong môi trường. Mô hình cũng góp phần thúc đẩy tinh thần sáng tạo, khuyến khích người dân tìm kiếm các giải pháp bền vững để giảm thiểu rác thải trong cuộc sống hàng ngày.

Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, rác thải nhựa chiếm tỷ trọng 10% trong rác thải sinh hoạt. Hiện nay, ở Việt Nam, mỗi năm thải ra khoảng 3,2 triệu tấn rác nhựa, trong đó có hơn 30 tỷ túi ni-lông. Hơn 80% trong số đó bị thải ra môi trường sau khi dùng một lần.

Tại các thành phố lớn như Hà Nội, mỗi ngày phát sinh khoảng 7.500 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó có hơn 1.000 tấn rác thải nhựa. Số lượng chất thải nhựa này vẫn chưa được thu gom và xử lý riêng, phần lớn bị lẫn với chất thải rắn sinh hoạt, được đưa đến xử lý tại bãi chôn lấp gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường tự nhiên.

Do đó, việc đẩy mạnh triển khai các mô hình thiết thực từ những mô hình đô thị giảm nhựa đã huy động sự phối hợp tham gia tích cực của các ngành, các cấp, chính quyền địa phương, từ đó tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của các tầng lớp Nhân dân trong phát huy tinh thần trách nhiệm, cùng chung tay bảo vệ môi trường xanh-sạch-đẹp.

Nguồn:Hiệu quả từ mô hình giảm rác thải nhựa trong đô thị