1. Ngoại giao “cây tre” mở rộng quan hệ quốc tế của Đảng, Nhà nước ta, góp phần giữ vững môi trường hòa bình

Tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29 (năm 2016), cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng lần đầu nhắc đến “trường phái ngoại giao độc đáo, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”. Tiếp đó, đến Hội nghị Đối ngoại toàn quốc triển khai Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng vào tháng 12/2021, tiếp tục được cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhắc lại nhưng có bổ sung thêm nội dung: “trường phái đối ngoại và ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo của thời đại Hồ Chí Minh, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam” với đặc trưng cơ bản là: “Mềm mại, khôn khéo nhưng rất kiên cường, quyết liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, kiên định, can trường trước mọi thử thách, khó khăn vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của Nhân dân. Đoàn kết, nhân ái nhưng kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia – dân tộc. Biết nhu, biết cương, biết thời, biết thế, biết mình, biết người, biết tiến, biết thoái, “tùy cơ ứng biến”, “lạt mềm buộc chặt”¹.

Ngoại giao “cây tre” là sự đúc kết một cách sinh động nhất về đường lối đối ngoại của Đảng, ngoại giao của Nhà nước. Vì vậy, “Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên cơ sở vận dụng sáng tạo những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, kế thừa và phát huy truyền thống, bản sắc đối ngoại, ngoại giao và văn hóa dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới và tư tưởng tiến bộ của thời đại, chúng ta đã xây dựng nên một trường phái đối ngoại và ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo của Thời đại Hồ Chí Minh, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”².

Ngoại giao “cây tre” là sự phản ánh đường lối đối ngoại thời kỳ đổi mới của Đảng ta. Đó là đường lối đối ngoại: “độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại. Bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia – dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hiệp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng; Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế”³. Theo đó, nhiệm vụ cơ bản của công tác đối ngoại là: tiếp tục phát huy vai trò tiên phong trong việc tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, huy động các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, nâng cao vị thế và uy tín của đất nước. Các nhiệm vụ này có quan hệ chặt chẽ, tương hỗ lẫn nhau, trong đó giữ vững hòa bình, ổn định là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên; phục vụ phát triển đất nước là nhiệm vụ trung tâm; nâng cao vị thế và uy tín đất nước là nhiệm vụ quan trọng.

Ngoại giao “cây tre” có vai trò quan trọng đối với cách mạng Việt Nam nói chung, với quá trình mở rộng quan hệ quốc tế vì lợi ích quốc gia, dân tộc nói riêng. Vai trò của ngoại giao “cây tre” thể hiện ở chỗ, với tính cách là đường lối chiến lược của Đảng, sự kế thừa, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại và hội nhập, được đúc kết từ thực tiễn đỗi ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân sinh động của nước ta, ngoại giao “cây tre” trực tiếp định hướng, chỉ đạo quá trình tổ chức thực hiện mở rộng quan hệ quốc tế của đất nước. Hơn nữa, “Đối ngoại ngày nay không chỉ là sự nối tiếp của chính sách đối nội, mà còn là một động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của các quốc gia, dân tộc”⁴. Theo đó, ngoại giao “cây tre” vừa cung cấp những luận cứ khoa học, làm cơ sở để Đảng ta tiếp tục hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách đối ngoại, hội nhập quốc tế vừa làm cơ sở để các cấp, các ngành quán triệt, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và đông đảo Nhân dân về hội nhập quốc tế, tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động. Đồng thời, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, phủ nhận, xuyên tạc đường lối đối ngoại của Đảng, Nhà nước hiện nay.

Thực tiễn gần 40 năm đổi mới cho thấy, ngoại giao “cây tre” đã đóng vai trò quan trọng, góp phần vào sự nghiệp chung của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Có thể điểm lại những thành tựu nổi bật của ngoại giao “cây tre” là:

(1) Phá thế bị bao vây, cấm vận, tạo dựng và củng cố ngày càng vững chắc cục diện đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, thuận lợi cho công cuộc đổi mới.

(2) Tạo dựng môi trường quốc tế thuận lợi và huy động được các nguồn lực từ bên ngoài để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế – xã hội.

(3) Đối ngoại đã giữ vai trò tiên phong trong việc giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Các vấn đề biên giới với các nước liên quan từng bước được giải quyết, tạo điều kiện thuận lợi nhằm bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ, góp phần củng cố hòa bình, ổn định trong khu vực. (4) Vị thế, uy tín quốc tế của nước ta trong khu vực và trên thế giới ngày càng được nâng cao, đóng góp tích cực, đầy trách nhiệm vào việc giữ vững hòa bình, hợp tác phát triển và tiến bộ trên thế giới.

Trong mở rộng quan hệ quốc tế, ngoại giao “cây tre” đã thể hiện rõ vai trò tiên phong của mình. Hiện nay, “nước ta đã có quan hệ ngoại giao với 189 nước trong tổng số 193 quốc gia thành viên Liên hiệp quốc, trong đó 3 nước có “quan hệ đặc biệt”, 17 nước “đối tác chiến lược” và 13 nước “đối tác toàn diện”. Trên bình diện đa phương, Việt Nam là thành viên tích cực và có trách nhiệm của hơn 70 tổ chức, diễn đàn quốc tế quan trọng, như: Liên hiệp quốc, ASEAN, APEC, ASEM, WTO…”⁵.

Đối ngoại Đảng, Ngoại giao Nhà nước, đối ngoại Nhân dân và đối ngoại của các ngành, lĩnh vực, địa phương, doanh nghiệp ngày càng mở rộng, chủ động, tích cực và đi vào chiều sâu. Trong đó, Đảng ta đã có mối quan hệ với 247 chính đảng ở 111 quốc gia, bao gồm khoảng 90 đảng cộng sản và công nhân quốc tế, các đảng cầm quyền và tham chính có vai trò quan trọng. Quốc hội có quan hệ với quốc hội, nghị viện của hơn 140 quốc gia và tham gia tích cực tại nhiều diễn đàn nghị viện quốc tế quan trọng⁶.

Hoạt động đối ngoại của Chính phủ trên các lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh, kinh tế, văn hoá – xã hội được đẩy mạnh, góp phần tăng cường sự tin cậy chính trị và đan xen lợi ích với các đối tác. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức hữu nghị của nhân dân cũng đã triển khai đối ngoại thiết thực, góp phần củng cố quan hệ hữu nghị với nhân dân các nước, quảng bá sâu rộng công cuộc đổi mới, hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới, “đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”⁷.

2. Định hướng phát huy vai trò ngoại giao “cây tre” nhằm mở rộng quan hệ quốc tế của Đảng, Nhà nước trong tình hình mới

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tiếp tục tiến triển nhưng đang bị thách thức bởi “sự cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan”⁸. Cục diện thế giới tiếp tục biến đổi theo xu hướng đa cực, đa trung tâm; các nước lớn vẫn hợp tác, thỏa hiệp, nhưng đấu tranh, kiềm chế lẫn nhau gay gắt hơn. Chủ nghĩa dân tộc cực đoan, chủ nghĩa cường quyền nước lớn, chủ nghĩa thực dụng trong quan hệ quốc tế gia tăng. Các nước đang phát triển, nhất là các nước nhỏ đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới. Những vấn đề toàn cầu, như: bảo vệ hòa bình, an ninh con ngưòi, thiên tai, dịch bệnh, an ninh xã hội và an ninh phi truyền thống, nhất là an ninh mạng, biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ô nhiễm môi trường,… tiếp tục diễn biến phức tạp.

Ở trong nước, sau gần 40 năm đổi mới, thế và lực, sức mạnh tổng hợp quốc gia, uy tín quốc tế, niềm tin của nhân dân ngày càng được nâng cao, tạo ra những tiền đề quan trọng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thời gian tới, nước ta tiếp tục hội nhập quốc tế sâu, rộng hơn và sẽ phải thực hiện đầy đủ, hiệu quả các cam kết khi tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Nền kinh tế phát triển chưa bền vững, còn nhiều hạn chế, yếu kém, đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới. Bốn nguy cơ mà Đảng đã chỉ ra còn tồn tại, có mặt còn gay gắt hơn. Nguy cơ tụt hậu, rơi vào bẫy thu nhập trung bình còn lớn. Tham nhũng, lãng phí, quan liêu, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cũng như những mâu thuẫn xã hội còn diễn biến phức tạp.

Lợi dụng tình hình trên, “Các thế lực thù địch tiếp tục tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước và đất nước ta”⁹. Mục tiêu cuối cùng mà sự chống phá của các thế lực này hướng tới không gì khác là nhằm xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng, của chế độ xã hội chủ nghĩa và chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Về thủ đoạn chống phá đường lối đối ngoại của Đảng, Nhà nước ta. Hiện nay, các thế lực thù địch, cơ hội chính trị ra sức lợi dụng không gian mạng xã hội – nơi khởi phát nhanh chóng những thông tin thật – giả, đúng – sai, tốt – xấu… đa chiều, phức tạp, để tung ra thông tin sai lệch, xuyên tạc, đưa ra những “ý kiến”, “tư vấn”, “phản biện”, tạo những “cơn sóng ngược” trên mạng xã hội, mưu toan gieo rắc tâm lý hoang mang, mất phương hướng, tạo sự bức xúc, tâm lý chống đối, gây mất ổn định xã hội, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ ta. Đặc biệt, chúng tập trung xuyên tạc rằng đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt Nam hiện nay là “đu dây”, “tự sát”, bị lệ thuộc, chi phối bởi các cường quốc; rằng sự lạc hậu về chính sách đối ngoại sẽ khiến Việt Nam khó giữ được các quan hệ an ninh với các “phên dậu láng giềng”. Rồi chúng đưa ra “lời khuyên”, “chỉ đường” cho Việt Nam nên bỏ chính sách “bốn không” để nghiêng về phương Tây, gắn với thực hiện “dân chủ hóa Việt Nam”. Xem đây là giải pháp để bảo vệ chủ quyền quốc gia…

Sự chống phá của các thế lực thù địch cùng với những thách thức từ tình hình thế giới, trong nước và yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng trong những năm tới đã và đang đặt ra một cách cấp thiết cần phát huy hơn nữa vai trò của ngoại giao “cây tre”, góp phần xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. Theo đó, cần quán triệt và thực hiện tốt những định hướng giải pháp cơ bản sau đây:

Một là, tăng cường quán triệt, tuyên truyền sâu rộng trong toàn Đảng, toàn quân và toàn dân về giá trị, vai trò của ngoại giao “cây tre” đối với sự nghiệp cách mạng, trong mở rộng quan hệ quốc tế của Việt Nam.

Đây là định hướng quan trọng, bởi việc phát huy vai trò ngoại giao “cây tre” trong mở rộng quan hệ quốc tế của nước ta hiện nay chỉ có thể đem lại kết quả thiết thực khi các chủ thể, lực lượng và toàn thể cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân có nhận thức đầy đủ, đúng đắn, sâu sắc nội dung, giá trị, vai trò của ngoại giao “cây tre” với tính cách là sự phản ánh đường lối đối ngoại thời kỳ đổi mới. Theo đó, cần “tiếp tục quán triệt sâu sắc và thực hiện đúng đắn đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế sâu rộng, vì lợi ích quốc gia – dân tộc; vừa hợp tác, vừa đấu tranh, vận dụng đúng đắn quan điểm về “đối tượng”, “đối tác”; tăng cường hợp tác, tiếp tục tạo thế đan xen lợi ích chiến lược giữa nước ta với các nước, ngăn ngừa xung đột, tránh đối đầu, bị cô lập, phụ thuộc”¹⁰.

Hai là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước.

Hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách về hội nhập quốc tế bảo đảm toàn diện, đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi để các cấp, các ngành, các tổ chức, lực lượng phát huy vai trò tích cực, chủ động trong hội nhập quốc tế.

Thực tiễn công tác đối ngoại của Đảng, Nhà nước ta những năm qua cho thấy, chính sự nhạy bén trong nhận định và nắm bắt tình hình, quyết đoán trong việc đưa ra các chính sách, biện pháp cụ thể của các cơ quan lãnh đạo của Đảng, các cơ quan tham mưu, sự vận hành hiệu quả của hệ thống cơ chế, chính sách mở rộng quan hệ quốc tế… đã tác động mạnh mẽ, tạo được sự đồng thuận cao trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta, và được dư luận quốc tế đồng tình, ủng hộ, qua đó nâng cao chất lượng, hiệu quả hội nhập quốc tế của Việt Nam. Do đó, cần tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp, sự quản lý tập trung, thống nhất của Nhà nước theo phân cấp.

Các bộ, ngành, địa phương cần tăng cường quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn theo phân cấp các hoạt động hội nhập, mở rộng quan hệ quốc tế trên cơ sở nắm vững nguyên tắc. Tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 10/4/2023 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế; Chỉ thị số 25-CT/TW ngày 08/8/2018 của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030. Chủ động xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện có hiệu quả kế hoạch tổng thể về hội nhập của địa phương; tăng cường phân cấp, nâng cao trách nhiệm quản lý, chỉ đạo của các cơ quan quản lý nhà nước và chế tài xử phạt đối với các trường hợp vi phạm.

Chú trọng hơn đến công tác kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện chủ trương, chính sách hội nhập. Hoàn thiện cơ chế, chính sách hội nhập trong nước, gắn với tích cực, chủ động tham gia định hình các thế chế chung của khu vực và toàn cầu. “Nâng cao hơn nữa hiệu quả phối hợp giữa các bộ, ban, ngành và địa phương, nhất là giữa Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và các ban, bộ, ngành, địa phương có liên quan trong triển khai công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế của đất nước”¹¹.

Ba là, chú trọng xây dựng và nâng cao năng lực thực thi hội nhập quốc tế của các cơ quan chuyên trách, chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại, hội nhập quốc tế.

Để tranh thủ và tận dụng tối đa cơ hội, kiểm soát và hóa giải các thách thức, ứng phó tốt với những chuyển biến bên ngoài, cần phải đề cao việc xây dựng và giữ gìn sự đoàn kết và đồng thuận trong nước, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị trong quá trình hội nhập quốc tế. Mặt khác, cần chú trọng nâng cao chất lượng của các cơ quan chuyên trách và đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại, hội nhập.

Tiếp tục rà soát, đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, sắp xếp, kiện toàn, nâng cao trình độ, năng lực tổ chức bộ máy từ trung ương đến cơ sở, nhất là các cơ quan, đơn vị có chức năng làm công tác đối ngoại, từ các cơ quan đại diện của ta ở nước ngoài đến các đơn vị trong nước, hướng tới tổ chức tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Đồng thời coi trọng hơn nữa công tác đào tạo cán bộ ngoại giao, cán bộ đối ngoại, bảo đảm có đủ trình độ, năng lực lẫn bản lĩnh chính trị, uy tín, phong cách để phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân.

Bốn là, chủ động, tích cực đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, phủ nhận, xuyện tạc giá trị và vai trò của ngoại giao “cây tre”.

Cần nhận diện đúng bản chất, âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, cơ hội chính trị chống phá đường lối và hoạt động đối ngoại của Đảng, Nhà nước Việt Nam. Đồng thời, làm tiếp tục làm rõ và khẳng định ngoại giao “cây tre” là sự thể hiện tính khoa học, lịch sử, văn hóa của dân tộc, sự kết tinh trí tuệ của thời đại và kinh nghiệm công tác đối ngoại thời kỳ đổi mới, có sự bổ sung, phát triển tư duy lý luận và giải pháp để phù hợp, thích ứng với xu thế thời đại và đòi hỏi từ thực tiễn. Qua đó, khẳng định tính tất yếu khách quan trong đường lối, chính sách, chiến lược đối ngoại, ngoại giao của Việt Nam. Trên cơ sở đó, chủ động tổ chức đấu tranh kịp thời, hiệu quả, góp phần bảo vệ giá trị ngoại giao “cây tre” trong tình hình mới.

Chú thích:

1, 2, 4, 5, 10, 11. Nguyễn Phú Trọng (2022). Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr.184, 183 – 184, 180, 184 – 185, 193 – 194, 198.

3, 7, 8, 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. H. NXB Chính trị quốc gia Sự thật, tr.161 – 162, 104, 105, 108 .

6. Toàn văn bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Đối ngoại toàn quốc. https://baochinhphu.vn/toan-van-phat-bieu-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-tai-hoi-nghi-doi-ngoai-toan-quoc-102305526.htm

Tài liệu tham khảo:

1. Hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế tiếp tục củng cố nâng cao vị thế và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế. https://www.tapchicongsan.org.vn/media-story/-/asset_publisher/V8hhp4dK31Gf/content/hoat-dong-doi-ngoai-va-hoi-nhap-quoc-te-tiep-tuc-cung-co-nang-cao-vi-the-va-uy-tin-cua-viet-nam-tren-truong-quoc-te

2. Trường phái đối ngoại, ngoại giao “cây tre Việt Nam” trong sự nghiệp đổi mới đất nước. https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/quoc-phong-an-ninh-oi-ngoai1/-/2018/929902/truong-phai-doi-ngoai%2C-ngoai-giao-%E2%80%9Ccay-tre-viet-nam%E2%80%9D-trong-su-nghiep-doi-moi-dat-nuoc.aspx

3. Hoạt động đối ngoại Việt Nam thời kỳ đổi mới. https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/hoat-dong-doi-ngoai-viet-nam-thoi-ky-doi-moi-p28531.html

4. Những trọng tâm hội nhập quốc tế và đối ngoại quốc phòng năm 2024. http://tapchiqptd.vn/vi/nhung-chu-truong-cong-tac-lon/nhung-trong-tam-hoi-nhap-quoc-te-va-doi-ngoai-quoc-phong-nam-2024/21569.html

Nguồn: Ngoại giao “cây tre” góp phần mở rộng quan hệ quốc tế của Việt Nam