Theo đó, kết quả quan trắc cho thấy vùng nông thôn miền Bắc có những đợt chất lượng không khí bị suy giảm xuống mức nghiêm trọng, bụi mịn PM 2,5 tăng cao, có trạm vượt 3,5 lần giới hạn quy chuẩn. Ô nhiễm không khí phân hóa theo vùng miền, phía Bắc thường cao hơn so với miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam. Tại mỗi vùng miền, chất lượng không khí cũng có sự phân hóa về nồng độ, phụ thuộc vào sự phân bố của các nguồn thải.

Theo Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2023 với chủ đề "Môi trường nông thôn - Thực trạng và giải pháp" của Bộ Tài nguyên va Môi trường, ở nông thôn khu vực ô nhiễm nhất là các làng nghề. Kết quả quan trắc tại làng nghề Lại Xuân, huyện Thủy Nguyên (TP.Hải Phòng), Phong Khê, Văn Môn (tỉnh Bắc Ninh), Ninh Văn (tỉnh Ninh Bình) cho thấy chỉ số bụi lơ lửng vượt quy chuẩn có nơi gần 2 lần.

Riêng tại trạm Văn Môn, huyện Yên Phong (tỉnh Bắc Ninh), nơi gần làng nghề đúc nhôm Mẫn Xá cho thấy thông số bụi PM 10 và PM 2.5 trung bình năm liên tiếp từ năm 2020 đến nay vượt quy chuẩn. Tiếp theo là khu vực gần khu công nghiệp như cụm công nghiệp Phong Khê 2, Lỗ Sung (Bắc Ninh), Phong Phú (Trà Vinh), chỉ số bụi mịn vượt quy chuẩn. Hay tại khu công nghiệp Tằng Loỏng (Lào Cai) từ năm 2021 đến nay bụi PM 2.5 đều vượt quy chuẩn.

Ngoài ra, ô nhiễm không khí nông thôn cũng ghi nhận tại khu vực khai thác và vận chuyển khoáng sản. Báo cáo chỉ ra khu vực chế biến khoáng sản tại Lào Cai, Phú Thọ, Đà Nẵng, Vĩnh Long có giá trị bụi lơ lửng vượt giới hạn trung bình 1,1-2,2 lần. Việc cập nhật thường xuyên chỉ số chất lượng không khí sẽ giúp người dân có những ứng phó kịp thời khi chất lượng không khí suy giảm như giảm thiểu các hoạt động ngoài trời, hạn chế mở cửa, sử dụng các loại khẩu trang có thể hạn chế ảnh hưởng của các chất ô nhiễm trong không khí, sử dụng các loại máy lọc không khí…

Báo cáo cũng chỉ ra rằng, mức phát sinh chất thải rắn sinh hoạt nông thôn trên cả nước năm 2023 trên 29.700 tấn/ngày; tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt nông thôn được thu gom, xử lý đạt trung bình khoảng 77,7%; 22% lượng chất thải rắn sinh hoạt còn lại bị xả thải trực tiếp ra môi trường.

Đốt rơm rạ gây ô nhiễm môi trường nông thôn. (Ảnh minh hoạ).

Theo đó, Báo cáo nhận định, một số khu vực có tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt nông thôn được thu gom, xử lý còn thấp và cách xa mục tiêu đặt ra của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 như khu vực Trung du và miền núi phía Bắc (dưới 50%), Tây Nguyên (dưới 30%). Năm 2023 mới chỉ có trên 16% làng nghề có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu về bảo vệ môi trường; gần 21% làng nghề có điểm thu gom chất thải rắn công nghiệp.

Phần lớn nước thải, chất thải rắn từ làng nghề bị thải trực tiếp ra hệ thống kênh, rạch chung, gây tác động xấu tới cảnh quan, làm ô nhiễm môi trường. Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2023 là nguồn tài liệu quan trọng, thiết thực để các cơ quan quản lý ở Trung ương, địa phương và các nhà khoa học tham khảo trong công tác nghiên cứu, hoạch định, xây dựng và thực hiện chính sách liên quan đến hoạt động bảo vệ môi trường nông thôn.

Không chỉ ô nhiễm môi trường không khí, báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia còn đánh giá hất lượng nước mặt ở hầu hết vùng nông thôn có thể sử dụng được cho mục đích nuôi trồng thủy sản, tưới tiêu, nhiều nơi đạt yêu cầu cấp nước sinh hoạt. Tuy nhiên, ở một vài nơi, chất lượng nước mặt đã có dấu hiệu bị suy giảm, thậm chí đã ghi nhận ô nhiễm. Vấn đề nổi cộm, ghi nhận ở hầu hết địa phương từ Bắc vào Nam, là tình trạng ô nhiễm nước mặt tại các kênh, mương nội đồng do tiếp nhận nước thải từ hoạt động canh tác nông nghiệp, chăn nuôi.

Kết quả quan trắc 387 mẫu trong sản xuất nông nghiệp trên địa bàn Hà Nội năm 2023 thì 180 điểm ô nhiễm BOD5, 229 điểm ô nhiễm COD, 125 điểm ô nhiễm TSS, 288 điểm ô nhiễm nitrit, 174 điểm ô nhiễm phốt phát và 109 điểm ô nhiễm amoni. Các sông cũng ghi nhận tình trạng ô nhiễm. Đơn cử kết quả quan trắc nhiều năm trên sông Ngũ Huyện Khê, sông Cầu đoạn chảy qua tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, sông Nhuệ đoạn chảy qua ngoại thành Hà Nội tiếp giáp tỉnh Hà Nam, sông Châu Giang qua tỉnh Hà Nam các thông số như TSS, COD, BOD5, amoni, Coliform vượt quy chuẩn. Riêng tại điểm Đào Xá, sông Ngũ Huyện Khê và điểm trên sông Nhuệ chảy qua ngoại thành Hà Nội chất lượng nước ở mức xấu đến rất xấu (mức C-D).

Xả thải không đúng quy định gây ô nhiễm nguồn nước mặt. (Ảnh minh hoạ).

Môi trường nước mặt nông thôn vùng duyên hải miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long chịu tác động bởi nước thải từ hoạt động chế biến và nuôi trồng thủy hải sản. Hàm lượng các chất hữu cơ, chất dinh dưỡng và vi sinh cao do thức ăn dư thừa, xác thủy sản, chất thải vượt khả năng tự làm sạch của nguồn nước. Đơn cử tại Cà Mau, trong số 14 vị trí quan trắc tại khu vực có mặt nước nuôi trồng thủy sản năm 2022 thì 11 điểm giá trị DO, 5 điểm giá trị amoni, ba điểm phốt không đáp ứng quy chuẩn.

Với hiện trạng trên, báo cáo chỉ rõ những tác động của ô nhiễm môi trường nông thôn tới sức khỏe con người và phát triển kinh tế xã hội.

Để giải quyết những tồn tại, hạn chế này, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng trong giai đoạn tới cần đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường nông thôn gắn với việc triển khai tiêu chí về môi trường trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Cùng với đó, các cơ chế, chính sách, pháp luật về Bảo vệ môi trường nông thôn cần tiếp tục được hoàn thiện. Đặc biệt, nguồn lực tài chính, đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường nông thôn cần được tăng cường từ nhiều nguồn đa dạng, có thể ưu tiên trước mắt cho các vấn đề bức xúc như quản lý chất thải rắn sinh hoạt, thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt.

Báo cáo cũng đề xuất cần tiếp tục xây dựng, thí điểm và nhân rộng các mô hình, giải pháp bảo vệ môi trường, xử lý chất thải phù hợp với điều kiện đặc thù về kinh tế, trình độ quản lý và tập quán của các khu vực nông thôn khác nhau...

Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) khuyến cáo người dân thường xuyên theo dõi chất lượng không khí để chủ động hạn chế tác động do ô nhiễm không khí gây ra. Bên cạnh đó, Cục Quản lý Môi trường y tế (Bộ Y tế) khuyến cáo khi chỉ số chất lượng không khí ở mức rất xấu (201-300), đối với người bình thường tránh các hoạt động ngoài trời trong thời gian dài hoặc tham gia các hoạt động vận động cần gắng sức; khuyến khích thực hiện các hoạt động trong nhà; tránh hoạt động tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm không khí cao.

Nếu phải hoạt động tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao, người dân nên sử dụng các loại khẩu trang có thể ngăn ngừa bụi mịn; nếu phải tham gia giao thông nên tăng cường sử dụng các phương tiện giao thông công cộng, hạn chế sử dụng xe máy, xe đạp để giảm tiếp xúc với không khí bị ô nhiễm. Đồng thời, hạn chế mở cửa sổ, cửa ra vào trong những thời điểm không khí bị ô nhiễm nặng; vệ sinh mũi, súc họng sáng tối bằng nước muối sinh lý, đặc biệt sau khi ra đường; tra rửa mắt bằng nước muối sinh lý vào buổi tối trước khi đi ngủ.

Đối với những người nhạy cảm, cần tránh tất cả các hoạt động ngoài trời, chuyển sang các hoạt động trong nhà hoặc chuyển sang ngày khác khi chỉ số chất lượng không khí tốt hơn; hạn chế mở cửa sổ, cửa ra vào trong những thời điểm không khí bị ô nhiễm nặng…/.

Nguồn: Nhiều vùng nông thôn miền Bắc bị ô nhiễm không khí