Kiểm toán là khâu để đảm bảo báo cáo tài chính (BCTC) của doanh nghiệp được phản ánh một cách trung thực, hợp lý dưới sự xác nhận của đơn vị có chức năng thứ ba, mà cụ thể là đơn vị kiểm toán độc lập.

Năm tài chính 2021 đã kết thúc, song tình trạng số liệu tài chính theo BCTC kiểm toán chênh lệch so với báo cáo doanh nghiệp lập là khá phổ biến. Không những chênh lệch mà thậm chí có trường hợp làm thay đổi hoàn toàn kết quả kinh doanh của doanh nghiệp như từ lãi sang lỗ hay lỗ ‘chất chồng’. Điều này gây ra một dấu chấm hỏi lớn về nghiệp vụ kế toán của doanh nghiệp hay nghi ngờ tính chính xác hợp lý của báo cáo tự lập.

Điển hình, mới đây nhất CTCP Tập đoàn Đại Dương (Ocean Group, mã: OGC) vừa công bố báo cáo tài chính kiểm toán năm 2021 với khoản lỗ ròng 76 tỷ đồng, trong khi báo cáo tự lập lại ghi nhận lãi ròng hơn 145 tỷ đồng.

Sự tăng vọt của giá vốn hàng bán (tăng 33%) và chi phí quản lý doanh nghiệp (tăng gấp 79 lần) là yếu tố chính góp phần khiến Ocean Group từ lãi sang lỗ sau kiểm toán. Sự thay đổi này phần lớn đều xuất phát từ các khoản trích lập dự phòng với nợ xấu và chi phí sản xuất kinh doanh dở dang.

Cũng thê thảm như Ocean Group, năm 2021 Đầu tư Phát triển Cường Thuận IDICO (mã: CTI) ôm lỗ ròng hơn 4 tỷ đồng trong khi trước kiểm toán lãi gần 3 tỷ đồng. Nguyên nhân là do kiểm toán điều chỉnh tăng mức trích lập dự phòng đầu tư vốn vào các công ty con.

Đây cũng là năm đầu tiên đơn vị báo lỗ kể từ khi niêm yết vào năm 2010. Năm 2021, doanh nghiệp đặt ra kế hoạch doanh thu đạt 981 tỷ đồng và lãi sau thuế đạt 92 tỷ đồng. Như vậy sau 1 năm, tài chính doanh nghiệp chỉ thực hiện được vỏn vẹn 77% chỉ tiêu doanh thu và không có lãi sau thuế.

Tương tự, sau kiểm toán, CTCP Đầu tư và Phát triển Đức Quân (mã: FTM) báo lỗ hơn 224 tỷ đồng trong khi trước kiểm toán báo lỗ 223 tỷ đồng, nâng tổng lỗ lũy kế lên 420,6 tỷ đồng.

Vừa qua, Sở Giao dịch Chứng khoán TP Hồ Chí Minh quyết định về việc hủy niêm yết đối với cổ phiếu FTM, kể từ ngày 16/5/2022. Theo đó, FTM sẽ bị hủy niêm yết bắt buộc 50 triệu cổ phiếu trên sàn HOSE với lý do kết quả sản xuất, kinh doanh bị thua lỗ trong 3 năm liên tục và tổ chức kiểm toán có ý kiến kiểm toán ngoại trừ đối với báo cáo tài chính năm trong 3 năm liên tiếp.

Thủ Đức House (TDH) cũng tăng lỗ thêm 365 tỷ đồng sau kiểm toán, nâng tổng lỗ cả năm 2021 lên 890 tỷ đồng. Nguyên nhân do kiểm toán điều chỉnh tăng lỗ từ các khoản đầu tư, tăng chi phí do ghi nhận toàn bộ các khoản thuế GTGT hoàn và tiền phạt…

Thê thảm hơn là trường hợp tại CTCP Đầu tư và Xây dựng HUD1 (mã: HU1), do phát sinh hoàn nhập dự phòng nợ phải thu khó đòi của Công ty con (Công ty HUD1.02) với số tiền là 4,8 tỷ đồng nên lợi nhuận của HU1 chuyển từ lãi hơn 876 triệu đồng thành lỗ gần 3,9 tỷ đồng.

Đáng chú ý, một số doanh nghiệp bị kiểm toán từ chối đưa ra ý kiến đều ghi nhận lỗ sau thuế chưa phân phối tại thời điểm 31/12/2021.

Đơn cử, 9 năm liên tiếp đắm chìm trong thua lỗ đã nâng tổng lỗ lũy kế của Lilama 3 (mã: LM3) gần chạm mốc 488 tỷ đồng. Không chỉ vậy, kiểm toán còn từ chối đưa ra ý kiến đối với BCTC năm 2021 của Công ty.

Tương tự, Vận tải biển và Hợp tác Lao động Quốc tế (mã: ISG) cũng bị kiểm toán từ chối đưa ý kiến. Theo kiểm toán viên, dù lãi gần 136 tỷ đồng trong năm 2021, lỗ lũy kế của ISG là hơn 427 tỷ đồng, làm cho vốn chủ sở hữu âm 334 tỷ đồng. Ngoài ra, nợ ngắn hạn lớn hơn tài sản ngắn hạn 576 tỷ đồng và Tập đoàn chưa ghi nhận tiền lãi quá hạn cũng như lãi phạt của 3 tàu từ năm 2017 đến năm 2021.

Ông Phạm Lưu Hưng - Phó giám đốc Trung tâm Phân tích và Tư vấn Đầu tư CTCP Chứng khoán SSI (SSI Research) từng cho biết, rất khó đoán định, "đánh hơi" được những doanh nghiệp đã "chế biến" các khoản mục trên BCTC, bởi điều này phụ thuộc nhiều vào sức tưởng tượng và trí thông minh của người làm kế toán trong doanh nghiệp. Đặc biệt, nhà đầu tư cá nhân thì thường không có nguồn lực để kiểm chứng thông tin.

Thậm chí ngay cả đối với BCTC đã kiểm toán vẫn có thể sai sót bởi lẽ trong công tác kiểm toán, kiểm toán viên chỉ chịu trách nhiệm đạt được sự đảm bảo hợp lý của BCTC trên phương diện tổng thể nên không tránh khỏi trường hợp kiểm toán viên không phát hiện được một số sai sót làm ảnh hưởng trọng yếu đến BCTC .

Do đó, ông Hưng khuyến nghị các nhà đầu tư, khi quyết định đầu tư vào một doanh nghiệp nào cần xem xét nhiều yếu tố ngoài BCTC như ban lãnh đạo, danh sách cổ đông, lịch sử chi trả cổ tức… trong trường hợp cảm thấy nghi ngờ về tính minh bạch của doanh nghiệp, nhà đầu tư nên bỏ qua.

Nguồn: Sau kiểm toán, lợi nhuận của nhiều doanh nghiệp có biến động lớn