Vùng Tây Nguyên là địa bàn chiến lược đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh của cả nước. Trong quá trình phát triển, các địa phương trong vùng đã nhận thức ngày càng rõ hơn về vai trò, vị trí, tầm quan trọng đối với vùng; nhiều điểm nghẽn đối với phát triển được khơi thông, tiềm năng, lợi thế của vùng và từng địa phương từng bước được phát huy; đạt được nhiều kết quả quan trọng, khá toàn diện trên hầu hết các lĩnh vực.

Tuy nhiên, tình hình phát triển của vùng trong thời gian vừa qua còn một số hạn chế như: Tăng trưởng kinh tế thiếu bền vững, có xu hướng chậm lại; GRDP bình quân đầu người vẫn ở mức thấp nhất trong 6 vùng kinh tế - xã hội. Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài rất thấp. Tỷ lệ che phủ rừng giảm mạnh và không đạt mục tiêu đề ra; rừng tự nhiên suy giảm về cả diện tích và chất lượng.

Nhiều di sản văn hóa dân tộc đang đứng trước nguy cơ bị mai một, chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển, ứng dụng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp chưa được chú trọng.

Đặc biệt, giáo dục, đào tạo chuyển biến chậm, chất lượng nguồn nhân lực, năng suất lao động thấp. Công tác chăm sóc sức khoẻ, dịch vụ y tế cơ bản còn thấp so với mức trung bình cả nước. Liên kết nội vùng và liên vùng chưa chặt chẽ, còn hình thức.

Mới đây, trong khuôn khổ Hội nghị điều phối vùng Tây Nguyên chuyên đề về Quy hoạch vùng Tây Nguyên thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được tổ chức lập theo cách tiếp cận tích hợp đa ngành theo quy định của Luật Quy hoạch, nhằm cụ thể hóa tầm nhìn, quan điểm, mục tiêu phát triển vùng đã được xác định tại Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030 của đất nước, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước.

Định hướng phát triển vùng Tây Nguyên theo mô hình “3 cực-3 tiểu vùng-5 hành lang”. Trong đó, 3 cực phát triển gồm thành phố Pleiku, Buôn Ma Thuột và Đà Lạt; 3 tiểu vùng gồm Bắc Tây Nguyên (Kon Tum và Gia Lai), Trung Tây Nguyên (Đắk Lắk), Nam Tây Nguyên (Đắk Nông và Lâm Đồng); 5 hành lang kinh tế gồm phía Đông Tây, Bờ Y-Pleiku-Quy Nhơn, Mundulkiri-Đắk Lắk-Phú Yên, dọc cao tốc Buôn Ma Thuột-Khánh Hòa, dọc cao tốc Dầu Giây-Đà Lạt-Nha Trang, Bu Prăng-Gia Nghĩa-Bảo Lộc-Bình Thuận.

Theo đó, xác định rõ vị trí vai trò của quy hoạch, ngay từ những ngày đầu tổ chức lập Quy hoạch vùng Tây Nguyên thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành và các địa phương trong vùng để triển khai lập quy hoạch vùng. Quy hoạch vùng được xây dựng nghiêm túc, bài bản, công phu, khoa học, trên cơ sở cụ thể hóa Nghị quyết số 23-NQ/TW của Bộ Chính trị về phương hướng phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Tây Nguyên đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Nghị quyết số 81/2023/QH15 của Quốc hội về Quy hoạch tổng thể quốc gia và các Quy hoạch ngành cấp quốc gia đã và đang được phê duyệt (Hiện nay, đã có 106/110 quy hoạch thuộc hệ thống quy hoạch quốc gia đã được trình thẩm định xong (96%), trong đó có 17 quy hoạch cấp quốc gia và 25 quy hoạch tỉnh đã được phê duyệt).

Qua đó, hội nghị điều phối vùng Tây Nguyên lần thứ hai về Quy hoạch vùng Tây Nguyên thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện hiệu quả vai trò của Hội đồng điều phối vùng cùng nhau thảo luận về những "nút thắt", "điểm nghẽn" phát triển của vùng trong thời gian vừa qua và đề ra mục tiêu, phương án phát triển cũng như giải pháp tổ chức thực hiện trong thời gian tới; thúc đẩy liên kết nội dung, liên vùng để hướng đến mục tiêu phát triển vùng xanh - hài hòa - bền vững.

Cụ thể, tại hội nghị tập trung xác định và giải quyết các vấn đề lớn, có tính liên ngành, liên vùng, liên tỉnh; để tái tổ chức không gian phát triển vùng và khai thác, phát huy có hiệu quả mọi nguồn lực nhằm phát triển vùng nhanh, bền vững. Trong đó, đã nghiên cứu và đưa ra những nhận diện, đề xuất có tính mới, đột phá như sau:

Thứ nhất, Quy hoạch khẳng định quan điểm phải đổi mới tư duy về phát triển vùng, chủ động nắm bắt, tận dụng các cơ hội, tập trung nguồn lực giải quyết các điểm nghẽn, mâu thuẫn, xung đột, cản trở trong phát triển. Trong đó, việc quan trọng là phải tạo các cơ chế, chính sách để hình thành các động lực tăng trưởng mới, không gian phát triển mới.

Thứ hai, Quy hoạch vùng nhấn mạnh yêu cầu phát triển kinh tế nhanh và bền vững dựa trên khai thác các nguồn lực và động lực tăng trưởng mới một cách bền vững. Chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp hiệu quả cao, dựa trên ứng dụng công nghệ cao và chuyển đổi số. Phát triển kinh tế phải có trọng tâm trọng điểm tập trung vào các ngành có lợi thế như: nông nghiệp, du lịch, công nghiệp chế biến, năng lượng tái tạo. Từng bước tái cơ cấu và phát triển kinh tế vùng theo hướng ưu tiên phát triển các ngành kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Đưa văn hóa Tây Nguyên trở thành động lực, nền tảng cho phát triển và hội nhập của Vùng. Bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa, giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số. Bảo đảm an ninh, quốc phòng là nhiệm vụ hàng đầu của Tây Nguyên với cả nước. Tăng cường củng cố tiềm lực quốc phòng, giữ vững thế trận an ninh nhân dân. Xây dựng và phát triển vùng Tây Nguyên phải kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường gắn chặt với quốc phòng, an ninh và đối ngoại.

Thứ ba, tổ chức không gian Vùng được xác lập trên cơ sở tuân thủ các không gian bảo tồn tự nhiên, sinh thái, môi trường; tuân thủ không gian cho các khu vực an ninh, quốc phòng; phát huy lợi thế và điệu kiện phát triển đặc thù của từng tiểu vùng; nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn hệ sinh thái. Phát triển vùng Tây Nguyên theo mô hình “3 cực - 3 tiểu vùng - 5 hành lang”. Trong đó: 3 cực phát triển gồm: thành phố Pleiku, thành phố Buôn Ma Thuột và thành phố Đà Lạt. 3 tiểu vùng gồm: Tiểu vùng Bắc Tây Nguyên (gồm có 2 tỉnh là Kon Tum và Gia Lai); Tiểu vùng Trung Tây Nguyên (tỉnh Đắk Lắk); Tiểu vùng Nam Tây Nguyên (gồm có 2 tỉnh Đắk Nông và Lâm Đồng). 05 hành lang kinh tế gồm: (i) Hành lang kinh tế Đông Tây; (ii) Hành lang kinh tế Bờ Y - Pleiku - Quy Nhơn; Hành lang Mundulkiri - Đắk Lắk - Phú Yên; (iii) Hành lang kinh tế dọc cao tốc Buôn Ma Thuột - Khánh Hòa; (iv) Hành lang kinh tế dọc cao tốc Dầu Giây - Đà Lạt - Nha Trang; (v) Hành lang kinh tế Bu Prăng - Gia Nghĩa - Bảo Lộc - Bình Thuận.

Thứ tư, Quy hoạch vùng hướng tới thúc đẩy hình thành các trung tâm kinh tế tổng hợp, chuyên ngành của vùng theo lợi thế và vị thế để trở thành các cực tăng trưởng của Vùng. Phát triển đô thị và các điểm dân cư nông thôn phù hợp với các điều kiện đặc trưng về tự nhiên, bản sắc văn hóa. Ưu tiên bố trí ổn định các điểm dân cư của đồng bào dân tộc thiểu số, phù hợp với tập quán và phương thức sản xuất mới. Đảm bảo, giải quyết căn bản vấn đề đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Thứ năm, Quy hoạch vùng đưa ra các phương hướng phát triển kết cấu hạ tầng nhằm hướng tới mục tiêu kết cấu hạ tầng Tây Nguyên được kết nối đồng bộ, trong đó hạ tầng số, hạ tầng giao thông là các nền tảng quan trọng thúc đẩy Tây Nguyên kết nối với các trung tâm kinh tế lớn của cả nước, hội nhập kinh tế quốc tế.

Thứ sáu, tiếp tục duy trì ổn định các vườn quốc gia, khu dự trữ thiên nhiên, khu bảo tồn loài và sinh cảnh, khu rừng lịch sử cảnh quan có giá trị đa dạng sinh học cao; bảo tồn nguồn gen động thực vật rừng quý hiếm trong các khu rừng đặc dụng; tập trung xây dựng, củng cố các khu rừng phòng hộ nguồn theo các bậc thang thủy điện trên sông Srêpốk, sông Ba. Phát triển rừng sản xuất: trồng rừng nguyên liệu, nông lâm kết hợp, lâm sản ngoài gỗ; lâm nghiệp cộng đồng, dân tộc thiểu số; phát triển lâm nghiệp đô thị; Phát triển công nghiệp chế biến, thương mại lâm sản. Từng bước thay thế nguồn nước ngầm bằng nguồn nước mặt. Nguồn nước ngầm cũng như các nhà máy sử dụng nước ngầm sẽ được chuyển đổi thành nguồn dự trữ để tăng an toàn cấp nước.

Theo đó, quy hoạch vùng Tây Nguyên với tư duy, tầm nhìn mới mở ra cơ hội, không gian phát triển mới sẽ sớm đi vào cuộc sống, là cơ sở đặc biệt quan trọng để các cấp, các ngành, địa phương nghiên cứu xây dựng và triển khai thực hiện những chính sách, kế hoạch, chương trình phát triển, các dự án đầu tư và góp phần giúp cho vùng Tây Nguyên giàu truyền thống cách mạng với nền văn hoá dân tộc bản địa phong phú, đa dạng.

Nguồn: Tây Nguyên: Nhận diện giải pháp đột phá trong phát trển vùng xanh bền vững