Thị trường vốn – động lực tất yếu cho sự phát triển

Đối với bất kỳ nền kinh tế nào, thị trường vốn luôn giữ vai trò huyết mạch, kết nối dòng tiền nhàn rỗi trong xã hội với những nhu cầu đầu tư sản xuất. Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng GDP 6–7% mỗi năm và đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa, nhu cầu vốn trung và dài hạn trở nên cấp bách. Theo ước tính của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tổng nhu cầu vốn cho giai đoạn 2021–2030 lên tới hàng triệu tỷ đồng, trong đó có phần rất lớn dành cho hạ tầng, năng lượng sạch, công nghệ cao và đổi mới sáng tạo. Nếu chỉ dựa vào tín dụng ngân hàng, hệ thống tài chính sẽ đối mặt rủi ro mất cân đối và nợ xấu gia tăng. Do đó, việc phát triển thị trường chứng khoán thành kênh huy động chủ lực là xu hướng tất yếu.

Thị trường chứng khoán không chỉ đơn thuần là nơi giao dịch cổ phiếu hay trái phiếu. Đây là kênh cung cấp nguồn vốn trung và dài hạn, hiệu quả hơn nhiều so với vốn vay ngân hàng vốn chủ yếu tập trung vào ngắn hạn và thường yêu cầu tài sản thế chấp. Đối với những doanh nghiệp đang mở rộng sản xuất, đầu tư công nghệ hay tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, việc phát hành cổ phiếu và trái phiếu trên thị trường chứng khoán tạo ra cơ hội huy động vốn linh hoạt, giảm áp lực nợ ngắn hạn và tối ưu hóa cấu trúc tài chính. Nhu cầu vốn dài hạn cho các lĩnh vực mới nổi như năng lượng tái tạo, công nghệ số, logistics và nông nghiệp công nghệ cao là vô cùng lớn. Đây đều là lĩnh vực mà doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò xung kích. Nếu tận dụng tốt thị trường chứng khoán, họ không chỉ có vốn để mở rộng quy mô, mà còn có cơ hội khẳng định thương hiệu trên thị trường khu vực.

Thực tế trên thế giới, những nền kinh tế phát triển đều có thị trường vốn vững mạnh. Tại Mỹ, thị trường chứng khoán không chỉ là thước đo sức khỏe kinh tế, mà còn là “bệ phóng” cho những tập đoàn công nghệ khổng lồ. Apple, Amazon hay Tesla đều trưởng thành nhờ nguồn vốn khổng lồ từ niêm yết và phát hành thêm cổ phiếu. Ở châu Á, Hàn Quốc và Đài Loan từng có bối cảnh tương đồng Việt Nam, nhưng nhờ đẩy mạnh cải cách và niêm yết doanh nghiệp, họ đã hình thành các tập đoàn công nghệ và sản xuất vươn tầm toàn cầu.

Với Việt Nam, lợi ích từ thị trường vốn không chỉ dừng lại ở dòng tiền. Quá trình niêm yết và phát hành chứng khoán buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc, minh bạch hơn, chuẩn mực hơn và chuyên nghiệp hơn. Đây là nền tảng để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh trong hội nhập, đồng thời góp phần nâng tầm vị thế nền kinh tế quốc gia. Thị trường chứng khoán đang mở ra mở ra cơ hội vàng thu hút dòng vốn toàn cầu khi nhà đầu tư nước ngoài ngày càng quan tâm, nhất là khi Việt Nam có triển vọng nâng hạng thị trường từ “cận biên” lên “mới nổi” trong giai đoạn 2025–2026.

Bức tranh niêm yết của doanh nghiệp tư nhân Việt

Sau hơn hai thập kỷ vận hành, thị trường chứng khoán Việt Nam đã phát triển vượt bậc cả về quy mô lẫn chiều sâu. Nếu năm 2000 chỉ có hai doanh nghiệp đầu tiên niêm yết, thì đến giữa năm 2025, quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt gần 7.690 nghìn tỷ đồng, tăng 7,2% so với cuối năm 2024, tương đương 66,8% GDP ước tính, biến thị trường chứng khoán trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của nền kinh tế. Thanh khoản thị trường duy trì ở mức cao, với giá trị giao dịch bình quân đạt 21.297 tỷ đồng/phiên, tăng 1,4% so với năm trước. Thị trường chứng khoán phái sinh tiếp tục phát huy vai trò là công cụ phòng vệ rủi ro hiệu quả; đồng thời hỗ trợ nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục. Thị trường trái phiếu niêm yết cũng ghi nhận chuyển biến tích cực, với thanh khoản đạt 14.050 tỷ đồng/phiên, tăng 19% so với mức bình quân năm 2024.

Tuy nhiên, bức tranh toàn cảnh vẫn bộc lộ những khoảng trống. Số lượng doanh nghiệp niêm yết dù tăng nhanh nhưng đang chững lại rõ rệt trong những năm gần đây. Với khoản 1.600 doanh nghiệp niêm yết, so với hơn 900.000 doanh nghiệp đang hoạt động trên cả nước, tỷ lệ niêm yết chỉ chiếm chưa đến 0,2%. Đáng chú ý, trong số các công ty đã lên sàn, phần đông là doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa, ngân hàng thương mại, hoặc một số tập đoàn tư nhân quy mô lớn trong các ngành bất động sản, bán lẻ, sản xuất tiêu dùng. Ngược lại, khối doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ – vốn chiếm tới hơn 96% tổng số doanh nghiệp – vẫn đứng ngoài cuộc chơi. Điều này cho thấy một khoảng cách lớn giữa tiềm năng và thực tế.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ tâm lý ngại minh bạch và hạn chế về năng lực quản trị. Phần lớn doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam khởi nghiệp từ mô hình gia đình, quản trị khép kín theo kinh nghiệm. Việc niêm yết đồng nghĩa phải công khai báo cáo kiểm toán, công bố thông tin định kỳ và đối diện với sức ép từ cổ đông, khiến nhiều lãnh đạo e dè. Ngoài ra, để chuẩn bị niêm yết, doanh nghiệp cần tốn kém đáng kể cho kiểm toán, tư vấn pháp lý, xây dựng bộ máy quan hệ nhà đầu tư. Sau khi niêm yết, chi phí duy trì cũng không nhỏ. Với những công ty vừa và nhỏ, đây là gánh nặng không dễ vượt qua. Thên nữa, năng lực quản trị của doanh nghiệp còn hạn chế. Ở nhiều doanh nghiệp, hội đồng quản trị mang tính hình thức, thiếu thành viên độc lập; giám đốc tài chính hoặc kế toán trưởng không đủ kinh nghiệm để đáp ứng yêu cầu quốc tế; các chuẩn mực báo cáo ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) gần như còn xa lạ.

So với quốc tế, khoảng cách này càng rõ. Ở Hàn Quốc hay Đài Loan, số lượng doanh nghiệp tư nhân niêm yết chiếm tỷ trọng áp đảo, từ đó hình thành các tập đoàn lớn với thương hiệu toàn cầu. Thị trường vốn trở thành “bệ phóng” giúp họ mở rộng quy mô, đầu tư công nghệ và từng bước khẳng định vị thế quốc tế. Việt Nam hiện mới ở giai đoạn đầu của quá trình này, khi chỉ một số doanh nghiệp như Vingroup, Masan, Hòa Phát hay FPT tận dụng tốt lợi thế của thị trường chứng khoán.

Điểm sáng đáng ghi nhận là sự tham gia ngày càng tích cực của nhà đầu tư cá nhân. Số lượng tài khoản chứng khoán trong nước đã đạt gần 10,3 triệu, vượt xa mục tiêu 9 triệu tài khoản đặt ra cho năm 2025. Trong đó nhiều nhà đầu tư trẻ coi chứng khoán là kênh tích lũy dài hạn. Đây là nền tảng quan trọng để mở rộng khả năng huy động vốn qua thị trường. Song song, xu hướng đầu tư của các quỹ nước ngoài cũng đang dịch chuyển mạnh về Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh thị trường có triển vọng nâng hạng lên “mới nổi” giai đoạn 2025–2026.

Nâng tầm quản trị – chìa khóa để đi đường dài

Đối với doanh nghiệp, bước lên sàn chứng khoán không chỉ là câu chuyện gọi vốn, mà còn là một “cuộc sát hạch” về quản trị. Bởi lẽ, thị trường vốn vốn dĩ không dung thứ cho sự tùy tiện, thiếu minh bạch hay những quyết định cảm tính. Nâng tầm quản trị không chỉ giúp doanh nghiệp tồn tại trên sàn chứng khoán, mà còn tạo nền tảng phát triển bền vững trong một môi trường cạnh tranh khốc liệt. Sự minh bạch và chuẩn mực chính là “hàng rào an toàn” giúp doanh nghiệp chống chọi với khủng hoảng, bảo vệ niềm tin cổ đông và duy trì khả năng huy động vốn dài hạn. Muốn chinh phục thị trường này, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam phải thay đổi căn bản tư duy quản trị. Đây không chỉ là yêu cầu bắt buộc để niêm yết, mà còn là chìa khóa để đi đường dài.

Trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý quản trị công ty theo chuẩn mực quốc tế. Các nguyên tắc của OECD về quyền cổ đông, vai trò hội đồng quản trị, công bố thông tin minh bạch… phải được nội luật hóa đầy đủ. Bên cạnh đó, quản trị hiện đại không thể thiếu yếu tố bền vững. Các báo cáo ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) ngày càng trở thành tiêu chí bắt buộc trong đánh giá doanh nghiệp. Nhà đầu tư không chỉ quan tâm đến lợi nhuận, mà còn đến tác động môi trường, trách nhiệm xã hội, và tính minh bạch trong quản trị. Doanh nghiệp nào sớm áp dụng các tiêu chuẩn ESG sẽ có lợi thế cạnh tranh khi tiếp cận vốn quốc tế, nhất là từ các quỹ đầu tư lớn.

Thứ hai, minh bạch tài chính là “đòn bẩy niềm tin”. Báo cáo tài chính kiểm toán không chỉ là thủ tục, mà là bằng chứng để thuyết phục nhà đầu tư. Trong bối cảnh Việt Nam đang triển khai chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS), việc chuẩn hóa số liệu tài chính không chỉ giúp nhà đầu tư an tâm, mà còn mở cửa cho dòng vốn ngoại – vốn đặc biệt coi trọng sự minh bạch và khả năng so sánh.

Thứ ba, hội đồng quản trị cần thực sự độc lập và có năng lực giám sát. Mô hình gia đình trị, nơi mọi quyết định tập trung vào một vài cổ đông lớn, sẽ không còn phù hợp. Ở các nền kinh tế phát triển, vai trò của thành viên HĐQT độc lập cực kỳ quan trọng, nhằm đảm bảo cân bằng quyền lợi cổ đông và giám sát ban điều hành. Doanh nghiệp Việt cũng cần tiến tới mô hình này, mời những chuyên gia độc lập giàu kinh nghiệm tài chính, pháp lý, quản trị rủi ro tham gia, để giúp công ty vận hành theo chuẩn mực quốc tế.

Thứ tư, công nghệ số phải được coi là “trợ thủ” của quản trị. Việc ứng dụng hệ thống ERP để quản lý toàn diện, hay triển khai nền tảng báo cáo quản trị rủi ro, sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, tăng tốc độ ra quyết định và nâng cao minh bạch. Trong kỷ nguyên dữ liệu lớn, nhà đầu tư không chỉ kỳ vọng thông tin chính xác, mà còn mong muốn thông tin nhanh và kịp thời.

Cuối cùng, không thể bỏ qua yếu tố con người. Quản trị hiện đại đòi hỏi đội ngũ lãnh đạo có tầm nhìn dài hạn, cùng lớp nhân sự chuyên nghiệp trong các vị trí then chốt như giám đốc tài chính, giám đốc rủi ro, hay thư ký công ty. Đây chính là “xương sống” để doanh nghiệp duy trì kỷ luật minh bạch, tuân thủ chuẩn mực và thích ứng linh hoạt với biến động thị trường.

Hành trình tham gia thị trường vốn không đơn giản và đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tính minh bạch và cam kết mạnh mẽ từ ban lãnh đạo. Nhưng đổi lại, đây là con đường bền vững, mang lại lợi ích lâu dài từ nguồn vốn dồi dào, uy tín vững chắc, cơ hội hợp tác quốc tế. Trong quá trình hội nhập sâu rộng, thị trường chứng khoán không chỉ là nơi giao dịch tài sản, mà còn là công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp Việt nâng tầm quản trị và khẳng định vị thế toàn cầu. Nếu mạnh dạn cải cách và bước lên sàn, doanh nghiệp tư nhân sẽ có cơ hội trở thành lực lượng nòng cốt đưa kinh tế Việt Nam vươn xa.

Nguồn:Thị trường chứng khoán - Kênh vàng huy động vốn?