Nếu như trong thời Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Liên Xô từng chạy đua phát triển công nghệ quân sự như tên lửa hay vệ tinh, thì ngày nay, cuộc đua công nghệ toàn cầu đã chuyển sang các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI) và năng lượng mới.

Ở mảng AI, Mỹ vẫn đang dẫn đầu khá xa, dù Trung Quốc đang dần bắt kịp. Nhưng ở lĩnh vực năng lượng, Mỹ lại đang tự kìm chân mình. Nguyên nhân không phải vì công nghệ hay kinh tế - cũng không hẳn là vấn đề an ninh quốc gia như chính phủ nói - mà là vì chính trị.

Từ khi quay lại Nhà Trắng vào tháng 1, Tổng thống Donald Trump liên tục đưa ra các chính sách ưu ái ngành than đá và dầu khí. Điều này không gây bất ngờ, vì ông luôn ủng hộ nhiên liệu hóa thạch và đã bổ nhiệm nhiều người từng làm trong ngành này vào các vị trí quan trọng trong chính phủ sau khi tái đắc cử.

Theo cách chính quyền Trump nhìn nhận, "an ninh quốc gia" đòi hỏi phải cắt giảm hỗ trợ cho năng lượng tái tạo và tìm cách cứu ngành than đá đang tụt dốc.

Thực tế là từ năm 2019, Mỹ đã khai thác nhiều dầu khí và than đá hơn nhu cầu trong nước. Phần dư được đem đi xuất khẩu, khiến Mỹ trở thành một trong những nước xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch lớn nhất thế giới.

Nói cách khác, Mỹ không thiếu năng lượng. Nhưng họ lại đang đối mặt với hai vấn đề lớn: Giá năng lượng tăng và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng. Việc ông Trump tiếp tục đẩy mạnh khai thác nhiên liệu hóa thạch chỉ khiến tình hình thêm khó khăn.

Chỉ trong vòng 6 tháng qua, chính quyền Trump đã đảo ngược nhiều chính sách hỗ trợ năng lượng xanh được xây dựng trong suốt 5 năm. Họ cắt hàng tỷ USD tiền ưu đãi thuế và khoản trợ cấp từng giúp Mỹ đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng.

Trong khi đó, Trung Quốc lại tăng tốc. Bắc Kinh đổ tiền vào điện gió, điện mặt trời và pin công nghệ mới. Riêng trong năm 2024, Trung Quốc đã lắp đặt công suất gió và mặt trời nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại. Trong khi Mỹ dừng lại, thì Trung Quốc tiến lên - đúng như họ mong muốn.

Khi ông Trump vẫn tiếp tục khẩu hiệu quen thuộc “khoan, cứ khoan đi”, thì Trung Quốc đang xây dựng các nhà máy, nắm giữ nguồn khoáng sản quan trọng như lithium và nickel, và ký hàng loạt thỏa thuận xuất khẩu. Hiện nay, khoảng 1/5 sản lượng pin lithium-ion toàn cầu - vốn là thành phần then chốt trong năng lượng sạch - được khai thác ở Trung Quốc. Nhiều mẫu pin công nghệ cao mới nhất cũng đang được phát triển và đăng ký bản quyền tại đây.

Trong khi đó, chi phí năng lượng cho hộ gia đình Mỹ dự kiến sẽ tăng thêm khoảng 170 USD mỗi năm từ nay đến năm 2035, chủ yếu do ảnh hưởng từ đạo luật “One Big Beautiful Bill” mà ông Trump đưa ra. Dự luật này điều chỉnh nhiều chính sách về thuế và an sinh xã hội, nhưng cũng làm tăng giá năng lượng vì cắt hỗ trợ cho các nguồn điện giá rẻ như gió và mặt trời.

Nếu ông Trump tiếp tục siết chặt các dự án năng lượng sạch quy mô lớn, chi phí còn có thể tăng cao hơn nữa. Mới đây, chính quyền của ông đã yêu cầu Bộ trưởng Nội vụ phải phê duyệt cả những hoạt động thường ngày của các dự án điện gió và điện mặt trời trên đất liên bang - tạo thêm rào cản thủ tục không cần thiết.

Trong khi đó, biến đổi khí hậu ngày càng ảnh hưởng nặng nề đến người dân Mỹ theo từng năm. Những trận lũ lớn gần đây ở Texas, hay các vụ cháy rừng nghiêm trọng tại California và Hawaii, cho thấy ngày càng nhiều người Mỹ quan tâm tới vấn đề này.

Khi thiệt hại do thiên tai trong năm 2024 đã lên tới 183 tỷ USD, việc ngành dầu khí vẫn tiếp tục thu lợi lớn đang trở thành “viên thuốc đắng” khó nuốt với nước Mỹ.

Khác với Mỹ, Trung Quốc - với hệ thống chính trị tập trung quyền lực - ít chịu tác động từ các quan điểm chính trị nội bộ liên quan đến ngành dầu mỏ. Trong khi tại Mỹ, một số chính trị gia thuộc Đảng Cộng hòa bày tỏ lo ngại rằng chính sách chuyển đổi sang năng lượng sạch có thể ảnh hưởng đến những giá trị truyền thống, thì tại Trung Quốc, các nhà hoạch định chính sách xem phát triển công nghệ xanh không chỉ là một chiến lược môi trường, mà còn là cơ hội thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và lợi nhuận.

Hiện nay, chi phí xây dựng và vận hành các dự án năng lượng tái tạo thường thấp hơn so với nhà máy điện than, hay điện khí. Theo báo cáo của công ty quản lý tài sản Lazard công bố tháng 6/2025, chi phí sản xuất điện từ các trang trại điện mặt trời quy mô lớn hiện dao động quanh mức 78 USD mỗi megawatt-giờ, và còn có thể thấp hơn. Trong khi đó, chi phí sản xuất điện từ nhà máy khí đốt mới xây có thể lên tới 107 USD mỗi megawatt-giờ.

Trên toàn cầu, các công ty điện đang chuyển dần sang năng lượng sạch để vừa giảm chi phí cho khách hàng, vừa hạn chế ô nhiễm. Trung Quốc đã nhìn thấy xu hướng này từ sớm và đầu tư mạnh vào đó từ hàng chục năm trước. Giờ đây, họ đang thu được “trái ngọt”: Sản xuất hơn một nửa lượng xe điện toàn cầu và chiếm phần lớn sản lượng pin mặt trời của thế giới.

Mỹ vẫn còn cơ hội cạnh tranh ở lĩnh vực công nghệ năng lượng tiên tiến. Nhiều doanh nghiệp Mỹ đang nghiên cứu các giải pháp mới như điện địa nhiệt, công nghệ tái chế pin và những hình thức năng lượng đột phá khác.

Tuy vậy, trong cuộc đua để trở thành cường quốc năng lượng của thế kỷ 21, có vẻ như nước Mỹ đã rút lui khỏi sân chơi.

Theo cách Tổng thống Trump mô tả, Mỹ đơn giản chỉ là rút khỏi cuộc đua này để tham gia cuộc đua khác. Nhưng trên thực tế, con đường mà nhiên liệu hóa thạch đang dẫn đến - xét về kinh tế, môi trường và đạo đức - rõ ràng là một ngõ cụt.

Nguồn:Vì sao Mỹ để Trung Quốc vượt mặt trong cuộc đua năng lượng sạch?