Kể từ khi ông Trần Minh Bình trở thành tân chủ tịch HĐQT VietinBank năm 2021, dự án VietinBank Tower đã từng được cổ đông và dư luận kỳ vọng sẽ sớm hồi sinh, không còn là dự án làm “xấu mặt” Thủ đô. Tuy nhiên, đã hơn 3 năm qua, tiến độ tái cấu trúc dự án này vẫn chưa nhìn thấy sự tiến triển. Đã trót “đâm lao” nhưng có vẻ VietinBank không đủ sức để “theo lao”? Điều đáng tiếc hơn là, với tương lai mù mịt, khả năng thu hồi vốn tại dự án VietinBank Tower không mấy tích cực, đồng nghĩa với nguy cơ ngân hàng thương mại cổ phần Nhà nước này có thể mất vốn hàng nghìn tỷ đồng.

====== Reatimes.vn ======

Ý tưởng về một dự án trụ sở hoành tráng nâng tầm thương hiệu của VietinBank mang tên VietinBank Tower được thai nghén từ những năm 2008 - 2010, bắt đầu từ việc đầu năm 2008, ban lãnh đạo trước đây của VietinBank, đứng đầu là ông Phạm Huy Hùng quyết định thuê gần 30.000m2 đất của Ciputra với mức giá 849 tỷ đồng và thời gian thuê là 38 năm. Khu đất này được tạm tính là 28% vốn VietinBank góp vào liên doanh với Tập đoàn Xây dựng và đầu tư Premium Aset Pte (PAP) của Singapore để triển khai dự án.

Tuy nhiên, trong quá trình thương thảo, mặt bằng giá thị trường lên cao kéo theo giá trị quyền sử dụng đất thuê tăng nên VietinBank dự định góp vốn vào liên doanh tăng lên 50% tổng giá trị dự án. Do đó, nhà băng này đã có văn bản trình lên Ngân hàng Nhà nước để xin chấp thuận mức góp vốn 50%.

Được sự đồng ý của Ngân hàng Nhà nước nhưng do không thống nhất được vấn đề phân chia quyền lợi với phía PAP nên việc thỏa thuận để ký hợp đồng liên doanh dự án VietinBank Tower không thành. Dù nỗ lực tìm kiếm các đối tác mới sau đó nhưng không có đối tác phù hợp, vì vậy, VietinBank quyết định rót 100% vốn. Đến tháng 10/2010, VietinBank chính thức khởi công dự án, tổng mức đầu tư dự kiến thời điểm đó là 10.267 tỷ đồng.

Do 1 trong 2 tòa tháp của dự án được dự định phát triển thành tổ hợp thương mại bao gồm khách sạn 5 sao, khu chăm sóc sức khỏe, dịch vụ spa và căn hộ cao cấp cho thuê nên trong khoảng thời gian hơn 2 năm thuê đất rồi bỏ hoang (2008 - 2010), báo chí đã từng đặt ra nghi vấn về việc VietinBank và trách nhiệm cá nhân người đứng đầu là ông Phạm Huy Hùng sử dụng vốn để kinh doanh bất động sản, gây thiệt hại lớn cho đơn vị khi gần nghìn tỷ đồng tiền thuê bị găm vào đất¹, không triển khai; bên cạnh đó là vấn đề VietinBank sai phạm trong việc thuê đất không đúng thẩm quyền².

“Hai năm qua, lô đất gần 30.000m2 dự kiến xây dựng tổ hợp Vietinbank Tower vẫn chỉ là bãi đất hoang. Trên 800 tỷ đồng găm vào đất đã làm cho Vietinbank thiệt hại gần 200 tỷ đồng (theo lãi suất ngân hàng), và một khi dự án chưa triển khai được thì con số này vẫn chưa dừng lại”, báo chí thời điểm đầu năm 2010 nêu.

Khi đó, đưa ra phản hồi chính thức về vấn đề này, VietinBank lý giải, dù chưa triển khai được dự án theo đúng kế hoạch nhưng theo hợp đồng thuê đất với Ciputra, ngân hàng được phép chuyển nhượng, cho thuê lại đất đã thuê. Vì vậy, với mặt bằng giá hiện tại (năm 2010 - PV), nếu VietinBank thực hiện chuyển nhượng, cho thuê lại đất trong dự án này thì sẽ có khoản lợi lớn về chênh lệch giá thuê, tính ra khoảng 60 triệu USD. Do đó, không có chuyện VietinBank mất 200 tỷ đồng tiền lãi tính theo lãi suất ngân hàng. Đồng thời, VietinBank khẳng định không chủ trương đầu tư kinh doanh bất động sản và quyết tâm sử dụng mảnh đất này để xây dựng trụ sở chính với nhiều công trình hiện đại. Cùng với đó, ngân hàng này khẳng định đã triển khai thuê đất theo đúng quy định³.

Dù vậy, trong báo cáo kiểm toán tài chính của Vietinbank thời điểm đó, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị Ngân hàng Nhà nước kiểm tra, làm rõ tính hợp lệ, hợp pháp, hiệu quả dự án thuê đất góp vốn liên doanh xây dựng trụ sở chính Vietinbank tại Ciputra; giám sát chặt chẽ việc thực hiện dự án này theo quy định của Nhà nước⁴.

Và thực tế, tại thông báo Kết luận thanh tra về việc chấp hành chính sách pháp luật tại VietinBank ngày 20/4/2015, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra rất nhiều sai phạm liên quan đến việc chấp hành chính sách, pháp luật của ngân hàng này. Cụ thể, Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh, việc đầu tư thuê đất tại Ciputra là không đúng thẩm quyền của VietinBank. Ngân hàng này đã vi phạm Luật Xây dựng; Nghị định số 16/2005 của Chính phủ về quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình; Nghị định số 199/2004 về ban hành Quy chế quản lý tài chính của công ty nhà nước và quản lý vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp khác; Nghị định số 99/2007 của Chính phủ về Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình; để lãng phí số tiền đầu tư đã chi trả từ năm 2008 đến năm 2010 mới được nhận bàn giao đất (khoảng hơn 100 tỷ đồng - PV).

Dự án VietinBank Tower triển khai dang dở rồi bỏ hoang nhiều năm. Ảnh: Tùng Dương.

Theo Thanh tra Chính phủ, mặc dù trong thời điểm hiện tại (2015 - PV), một số dự án, tài sản đang trong quá trình đầu tư, đã phải trả chi phí đầu tư với giá trị lớn, nhưng những tài sản này sẽ là gánh nặng, làm giảm hiệu quả kinh doanh, tăng chi phí kinh doanh của hệ thống trong thời kỳ dài, khi đưa tài sản vào khấu hao, vào khai thác; ngoài ra, nguy cơ thất thoát, lãng phí trong đầu tư xây dựng có thể xảy ra nếu không có biện pháp quản lý đầu tư chặt chẽ. Đây là những vi phạm khi thực hiện đầu tư dự án có quy mô lớn, khi chưa được nghiên cứu, đánh giá hiệu quả của dự án đầu tư dẫn đến lãng phí vốn đầu tư, hiệu quả kinh tế thấp sẽ không có lợi có sự phát triển của hệ thống VietinBank và cho nền kinh tế. Do đó, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Ngân hàng Nhà nước phối hợp với các cơ quan chức năng theo dõi, giám sát việc đầu tư xây dựng Tòa nhà Trụ sở chính VietinBank tại Ciputra; khi hoàn thành, sớm chỉ đạo thực hiện việc kiểm toán, quyết toán công trình và đánh giá hiệu quả của việc đầu tư xây dựng công trình.

Quay trở lại ngày khởi công vào tháng 10/2010, Chủ tịch HĐQT VietinBank khi đó là ông Phạm Huy Hùng cho biết, dự án VietinBank Tower hứa hẹn sẽ mang lại cho VietinBank những giá trị mới, khẳng định vai trò và vị thế của VietinBank trong hệ thống ngân hàng Việt Nam và khả năng hội nhập quốc tế sâu, rộng của VietinBank… Dự án sẽ được hoàn thiện và đưa vào sử dụng vào đầu năm 2014.

Lãnh đạo UBND TP. Hà Nội tham dự lễ khởi công khi đó là ông Phí Thái Bình cũng khẳng định, Vietinbank Tower được hoàn thiện sẽ tạo thêm một điểm nhấn kiến trúc mới cho Thủ đô. UBND TP. Hà Nội sẽ tạo điều kiện tốt nhất để hỗ trợ VietinBank triển khai dự án, đồng thời yêu cầu VietinBank và các nhà thầu triển khai tích cực các kế hoạch, đảm bảo đúng tiến độ, chất lượng, an toàn và hiệu quả.

Tuy nhiên, đến năm 2014, khi ông Phạm Huy Hùng chính thức nghỉ hưu, dự án này mới chỉ làm xong bê tông cốt thép, kết cấu thép phần ngầm và móng. Tiếp đó, khi ông Nguyễn Văn Thắng làm chủ tịch HĐQT (2014 - 2018), VietinBank Tower được thông báo sẽ hoàn thành vào giai đoạn 2017 - 2018, nhưng thực tế, dự án trụ sở chính của ngân hàng vẫn không mấy được quan tâm. Bằng chứng là, từ giai đoạn 2015 - 2016 dự án đã bị bỏ dở đến hoen rỉ khi chỉ mới xây dựng được một phần nhỏ trụ cốt thép⁵. Và sau đó, lại có thêm rất nhiều “cái đích” - mốc tiến độ được đặt ra nhưng dự án chỉ được triển khai theo tốc độ kiểu “vừa đi vừa nghỉ”. Đến nay, 2 tòa tháp xanh mang khát vọng lớn của VietinBank một thời vẫn chưa được thành hình, thay vào đó là những khối bê tông, sắt thép khổng lồ nằm “trơ gan cùng tuế nguyệt”.

Thời điểm ông Lê Đức Thọ đảm nhiệm vị trí Tổng Giám đốc và sau đó là Chủ tịch HĐQT VietinBank (2018, 2019), Dự án VietinBank Tower bắt đầu được quan tâm trở lại tại các cuộc họp đại hội đồng cổ đông của ngân hàng này.

Tại Tờ trình ĐHĐCĐ bất thường ngày 8/2/2018 về phương án cơ cấu lại Dự án đầu tư Tòa nhà Trụ sở chính VietinBank, thay mặt HĐQT, ông Lê Đức Thọ cho biết, ngân hàng này đã tích cực và dành nhiều nguồn lực để triển khai dự án, tuy nhiên, trong quá trình triển khai đầu tư, dự án đã phát sinh một số yếu tố khách quan. Cụ thể, lộ trình tăng vốn điều lệ của VietinBank theo kế hoạch trình Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chưa thực hiện được, ảnh hưởng đến giới hạn vốn đầu tư vào tài sản cố định, gây khó khăn về vốn để tiếp tục triển khai thực hiện dự án. Bên cạnh đó, nhu cầu sử dụng thực tế của VietinBank dự kiến sẽ chưa khai thác được tối đa tiềm năng của một công trình có vị trí đắc địa và đa công năng. Để nâng cao hiệu quả sử dụng dự án, ưu tiên nguồn vốn phục vụ hoạt động kinh doanh, VietinBank cho rằng cần thiết điều chỉnh lại kế hoạch đầu tư, sử dụng dự án.

Theo đó, HĐQT VietinBank trình ĐHĐCĐ thông qua về chủ trương đến hết năm 2020 sẽ hoàn thành tái cơ cấu lại dự án theo 3 phương án. Một là chuyển nhượng toàn bộ tài sản của dự án, VietinBank sẽ thuê lại tháp 68 tầng để làm trụ sở làm việc. Hết thời hạn thuê sẽ mua lại tài sản với giá tượng trưng hoặc theo phương thức xác định giá được thỏa thuận cụ thể. Hai là chuyển nhượng một phần tài sản của dự án gồm tòa tháp 48 tầng, khối đế và các tài sản khác. VietinBank sở hữu tòa tháp 68 tầng để làm trụ sở. Đối với phương án này, VietinBank sẽ xin chủ trương Ngân hàng nhà nước điều chỉnh tổng mức đầu tư tháp 68 tầng để triển khai hoàn thành Tòa nhà trụ sở chính. Ba là, trong thời gian chưa chuyển nhượng được toàn bộ Dự án hoặc một phần dự án cho nhà đầu tư bền ngoài, VietinBank sẽ tiếp tục triển khai đầu tư dự án, xử lý phù hợp những công việc phát sinh, thúc đầu tiến độ.

Trong 3 phương án, VietinBank ưu tiên phương án 1 và khẳng định việc nhượng bán sẽ được thực hiện khẩn trương, theo các quy định của pháp luật và phê duyệt theo quy định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Tuy vậy, tại ĐHĐCĐ thường niên tháng 4/2021, ông Lê Đức Thọ cho biết, mục tiêu tái cơ cấu dự án không đúng thời hạn. Nguyên nhân là do ảnh hưởng của dịch Covid-19 trong năm 2020 làm gián đoạn quá trình làm việc của các nhà đầu tư và thay đổi cách thức, nhu cầu sử dụng văn phòng… dẫn tới sự điều chỉnh về chiến lược và kế hoạch đầu tư của một số nhà đầu tư trong lĩnh vực bất động sản, văn phòng. Do đó, ngân hàng vẫn cần thêm thời gian để có thể hoàn thành được phương án tái cơ cấu dự án. Ông Thọ cho biết, từ cuối năm 2020, VietinBank đã điều chỉnh thời hạn tiến độ tổng thể của dự án đến quý II/2025, và hứa trước ĐHĐCĐ “dù VietinBank hay chủ đầu tư khác thực hiện, VietinBank Tower sẽ hoàn thiện trước thời hạn này⁶”.

Đến nay, 2 tòa tháp xanh mang khát vọng lớn của VietinBank một thời vẫn chưa được thành hình, thay vào đó là những khối bê tông, sắt thép khổng lồ nằm “trơ gan cùng tuế nguyệt”. Ảnh: Tùng Dương.

Đến hết quý I/2021, có 29 nhà đầu tư quan tâm tới dự án VietinBank Tower, trong đó có 21 nhà đầu tư đã ký thỏa thuận bảo mật thông tin với VietinBank để tiếp cận hồ sơ và thẩm định dự án, có 2 Nhà đầu tư có để xuất tài chính sơ bộ và có một số đầu tư có kinh nghiệm, tiềm lực tài chính mạnh đang tích cực thẩm định, sớm đưa ra đề xuất tài chính. Dù vậy, đến tháng 6/2021, VietinBank vẫn phải liên tiếp 2 lần ra thông báo mời nhà đầu tư có năng lực, kinh nghiệm quan tâm dự án VietinBank Tower, đồng thời đến làm việc để được cung cấp thông tin, nhằm phục vụ việc thẩm định đầu tư và tham gia vào các giai đoạn tiếp theo của quá trình tái cơ cấu dự án.

Tháng 9/2021, ông Lê Đức Thọ rời ghế chủ tịch HĐQT. Ông Trần Minh Bình, Thành viên HĐQT kiêm Tổng Giám đốc VietinBank được chuẩn y chức danh Bí thư Đảng ủy VietinBank nhiệm kỳ 2020 - 2025 và được HĐQT VietinBank bầu giữ chức Chủ tịch HĐQT VietinBank nhiệm kỳ 2019 - 2024 theo phê duyệt về công tác tác nhân sự tại VietinBank của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Lời hứa VietinBank Tower sẽ hoàn thiện trước thời hạn 2025 của ông Lê Đức Thọ lại đẩy sang cho người kế nhiệm là ông Trần Minh Bình.

Ngày nhậm chức, phát biểu nhận nhiệm vụ, ông Trần Minh Bình - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐQT VietinBank chia sẻ: “Trên cương vị người đứng đầu hệ thống, tôi nhận thức rõ trách nhiệm của mình phải cùng tập thể ban lãnh đạo và CBNV toàn hệ thống kế thừa và phát huy những thành tựu, kết quả đạt được qua các thời kỳ; tiếp tục tái cơ cấu, khắc phục triệt để các tồn tại, hạn chế; nỗ lực đột phá, đổi mới sáng tạo trên tất cả các lĩnh vực hoạt động; tháo gỡ các ách tắc và hành động quyết đoán, quyết liệt, đảm bảo tăng trưởng nhanh, hiệu quả, an toàn, bền vững, thực hiện thành công chiến lược phát triển trong giai đoạn mới với mục tiêu “trở thành ngân hàng đa năng, hiện đại, hiệu quả; là một trong 02 ngân hàng thương mại Việt Nam nằm trong top 100 ngân hàng lớn nhất (về tổng tài sản) trong khu vực châu Á⁷”.

Với lời hứa “tháo gỡ các ách tắc và hành động quyết đoán, quyết liệt” thời điểm đó ông Trần Minh Bình đã từng được kỳ vọng sẽ giúp dự án VietinBank Tower - niềm tự hào thương hiệu của VietinBank hồi sinh trở lại, không còn là dự án làm “xấu mặt” Thủ đô Hà Nội. Tuy nhiên, gần hết nhiệm kỳ (2019 - 2024), ngoài động thái gửi văn bản xin hướng dẫn của Bộ Xây dựng về việc nâng tổng mức đầu tư của dự án và động thái thi công sơn bảo vệ kết cấu thép tại khối 68 tầng diễn ra trong năm 2023, dự án VietinBank Tower chưa có thêm bất kỳ sự tiến triển nào, chưa kể, dự án đang nằm trong kế hoạch thanh tra năm 2024 của Bộ Xây dựng.

Như Reatimes đã phân tích trong những bài trước, trong bối cảnh hiện tại, rất khó để VietinBank thoái vốn khỏi dự án này. Bởi xét về phương diện đầu tư, đây là một dự án có nhiều điểm trừ, ngoài thời gian thuê đất còn lại tương đối ngắn, thì việc đầu tư văn phòng, căn hộ cao cấp cho thuê cũng khó thu hồi vốn, hoặc mất rất nhiều thời gian để có thể mang lại lợi nhuận. Đó là chưa kể, dự án bỏ dở càng lâu, chất lượng công trình càng đi xuống, khó có thể đảm bảo chất lượng để triển khai giai đoạn tiếp theo của dự án, đồng thời rất khó để thẩm định đúng giá trị tài sản. Trong khi, VietinBank là doanh nghiệp cổ phần nhà nước, việc chuyển nhượng dự án phải đảm bảo thu hồi được tối đa nguồn vốn đã đầu tư, tránh nguy cơ thất thoát vốn. Đây có thể là một trong các nguyên nhân khiến VietinBank dù liên tục mời gọi nhà đầu tư tham gia dự án, song đến nay vẫn chưa có một cuộc mua - bán nào diễn ra.

Khi không chuyển nhượng được toàn bộ hoặc một phần dự án cho nhà đầu tư bên ngoài, liệu VietinBank có thể tiếp tục triển khai dự án, xử lý các vấn đề phát sinh và thúc đẩy tiến độ (như phương án 3 trong đề án tái cơ cấu nói trên)? Đây có lẽ vẫn là câu hỏi khó trả lời. Trên thực tế, hơn 6 năm sau chủ trương tái cơ cấu, đến nay, dự án VietinBank Tower vẫn chưa có dấu hiệu tái khởi động. Điều này có thể phần nào chứng minh được ngân hàng thương mại cổ phần Nhà nước này không đủ năng lực để triển khai dự án, không đơn thuần chỉ là vấn đề tài chính, mà có thể còn nhiều vấn đề liên quan đến quy trình, thủ tục… Sự loay hoay trong việc gỡ các nút thắt tại dự án này trong nhiều nhiệm kỳ HĐQT cũng cho thấy, tham vọng của “đời trước” đang tạo ra gánh nặng cho “đời sau” và cả những hệ lụy về sự lãng phí vốn, lãng phí tài nguyên rất hiện hữu mà ai cũng có thể nhìn thấy.

Thời điểm HĐQT VietinBank quyết định tái cấu trúc dự án VietinBank Tower theo hướng chuyển nhượng dự án cho nhà đầu tư khác (năm 2018), “sức khỏe” tài chính của ngân hàng này đang giảm sút nghiêm trọng. Do đó, quyết định “buông” dự án được đánh giá là cần thiết để ưu tiên nguồn vốn cho hoạt động kinh doanh chính của ngân hàng, cũng phù hợp với yêu cầu doanh nghiệp nhà nước phải thoái vốn ngoài ngành của Chính phủ.

Cụ thể, quý IV/2018 là thời gian VietinBank “suy yếu” nhất khi thu nhập lãi thuần giảm tới 92% so với cùng kỳ, chỉ ghi nhận được 572 tỷ đồng; kinh doanh chứng khoán bị lỗ gần 112 tỷ đồng. Ngân hàng này đã cắt giảm gần 30% chi phí hoạt động và 65% chi phí dự phòng rủi ro nhưng lợi nhuận thuần kinh doanh trước dự phòng rủi ro vẫn bị lỗ hơn 1.400 tỷ đồng. Luỹ kế cả năm 2018, thu nhập lãi thuần của chỉ đạt 22.520 tỷ đồng, giảm tới 4.553 tỷ đồng so với năm trước. Lợi nhuận trước thuế đạt 6.742 tỷ đồng và lãi sau thuế đạt 5.427 tỷ đồng, giảm 27,2% so với kết quả của năm 2017. Không chỉ suy giảm lợi nhuận, lúc này, VietinBank còn phải đối mặt với khối nợ xấu lớn từ việc cho vay với tổng nợ xấu lên đến hơn 13.518 tỷ đồng. Trong đó, nợ xấu nhóm 5 - nợ có nguy cơ mất vốn chiếm tới hơn 70%, tương đương gần 9.470 tỷ đồng, con số này lớn hơn rất nhiều so với lợi nhuận mà ngân hàng này làm ra trong năm 2018 (5.427 tỷ đồng).

Từ năm 2019 đến nay, hoạt động kinh doanh của VietinBank đã hồi phục lại, thu nhập lãi thuần và lợi nhuận sau thuế có chiều hướng đi lên. Lợi nhuận sau thuế năm 2021 tăng gần gấp 3 lần so với năm 2018 (đạt hơn 13.785 tỷ đồng), con số này tiếp tục tăng lên trong năm 2022 với hơn 16.834 tỷ đồng, và đỉnh điểm là năm 2023, VietinBank ghi nhận mức lãi sau thuế lên tới hơn 20.133 tỷ đồng, tổng tài sản tăng hơn 2.000 tỷ so với năm 2022 và tăng gấp đôi năm 2018. Cũng trong năm này, VietinBank đã thành công nâng vốn điều lệ lên mức 53.700 tỷ đồng - cao thứ 4 toàn hệ thống ngân hàng.

Đáng nói là, dù tình hình kinh doanh đã cải thiện từ năm 2019, nhưng không hiểu vì lý do gì, trong nhiều năm qua, VietinBank vẫn chưa thể thu xếp nguồn vốn để tái khởi động lại dự án VietinBank Tower và thúc đẩy tiến độ dự án. Viễn cảnh tuyệt vời về một dự án trụ sở hoành tráng mang tầm quốc tế vẫn phải tiếp tục nằm chờ ngày được hiện thực hoá.

Dự kiến Đại hội đồng cổ đông năm 2024 của VietinBank sẽ được tổ chức vào ngày 27/4. Nút thắt VietinBank Tower có thể sẽ là vấn đề nóng trở lại tại cuộc họp sau nhiều năm im ắng khi dự án này sẽ bị thanh tra trong năm 2024. Bên cạnh đó, trong năm 2023, Bộ Xây dựng cũng liên tiếp có nhiều văn bản phúc đáp các đề nghị hướng dẫn về việc nâng tổng mức đầu tư dự án và hình thức hợp đồng gói thầu GRC - Dự án Vietinbank Tower. Với gói thầu GRC, Bộ Xây dựng đề nghị VietinBank xác định rõ nguyên nhân dẫn đến việc kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng để xác định nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên làm cơ sở thống nhất việc quản lý và thực hiện hợp đồng, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, không làm phương hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể có liên quan.

Tại ĐHĐCĐ lần này, VietinBank sẽ tổng kết hoạt động nhiệm kỳ 2019 - 2024 và định hướng hoạt động nhiệm kỳ 2024 - 2029, trình cổ đông thông qua kế hoạch kinh doanh năm 2024, đồng thời bầu thành viên HĐQT và BKS nhiệm kỳ 2024 - 2029. Vậy là một nhiệm kỳ mới lại sắp bắt đầu, và dự án VietinBank từng được kỳ vọng hồi sinh ở nhiều nhiệm kỳ trước có thể lại tiếp tục lùi ngày về đích, thậm chí với những ách tắc hiện tại, tương lai thành hình của dự án vốn rất mịt mờ. Cái kết cho một dự án được hô hào hoành tráng nhưng “đứt gánh giữa đường” do chủ đầu tư không đủ sức, thiếu vốn cộng thêm nhiều ách tắc khác, có thể sẽ là “bộ xương” khổng lồ cho diện mạo Hà Nội. Và đây cũng không phải dự án duy nhất rơi vào tình trạng “tiến không được, lùi không xong” như thế này…

PV: Thưa TS, ông nghĩ sao về những dự án đang triển khai xây dựng giữa chừng thì bị bỏ dở, rồi nằm bất động nhiều năm như dự án VietinBank Tower?

TS. Huỳnh Thanh Điền: Nguyên nhân cụ thể khiến một dự án hoành tráng như VietinBank Tower bị bỏ dở nhiều năm không triển khai, tôi cho rằng, cần phải thanh tra mới có thể làm rõ các vấn đề. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh đến một số nút thắt khiến một dự án có thể rơi vào tình trạng “đứt gánh giữa đường”, đặc biệt là dự án do doanh nghiệp có vốn nhà nước triển khai.

Thứ nhất, khi tính toán tổng mức đầu tư để có cơ sở tổ chức đấu thầu thi công, ban đầu sẽ dựa vào giá cả của thời điểm đó. Tuy nhiên, hầu hết các dự án lớn đều có tiến độ triển khai tương đối dài. Do đó, trong quá trình làm thường sẽ phát sinh vấn đề phải nâng tổng mức đầu tư.

Nếu đấu thầu vượt tổng mức đầu tư thì phải xin phép điều chỉnh theo hướng tăng thêm. Thực hiện thủ tục này cũng mất rất nhiều thời gian.

Nếu là doanh nghiệp tư nhân có năng lực tài chính mạnh, có quyền tự quyết thì có thể triển khai nhanh hơn, còn những doanh nghiệp có vốn của nhà nước thì phải làm theo quy định của Nhà nước về quản lý vốn. Ngoài việc thực hiện các thủ tục bình thường còn phải xin phê duyệt của cơ quan chủ quản. Như vậy, nếu trong quá trình triển khai, tổng mức đầu tư tăng lên sẽ phát sinh vấn đề phải giải trình, báo cáo, thẩm định…, có khi nhiều năm vẫn chưa xong.

PV: Điều này có liên quan đến cả tính nhiệm kỳ hay không, thưa ông?

TS. Huỳnh Thanh Điền: Đối với doanh nghiệp có vốn nhà nước, quá trình nâng tổng vốn đầu tư có thể diễn ra lâu, thậm chí lâu đến mức không thể làm được nữa. Chủ tịch HĐQT có nhiệm kỳ 5 năm, mất 2 năm nghiên cứu, 2 năm sau mới trình phương án; khi trình xong, cơ quan liên quan mới bắt đầu thẩm định thì ông lại hết nhiệm kỳ. Đến đời chủ tịch khác lại tiếp tục vòng lặp đó và có thể sẽ cứ như vậy hoài, dẫn đến dự án tiếp tục tắc nghẽn, không trôi chảy được.

Bên cạnh đó, nút thắt thứ hai có thể là, ở một số dự án, trong quá trình thi công xây dựng, chủ đầu tư triển khai không đúng với giấy phép, sai thiết kế. Khi cơ quan có thẩm quyền kiểm tra thì cũng phải dừng dự án để xử lý sai phạm.

Nút thắt thứ ba là, chủ đầu tư không còn vốn để làm. Có nhiều doanh nghiệp, lúc có ý tưởng triển khai dự án thì việc kinh doanh đang rất thuận lợi, nhưng khi triển khai dự án thì tài chính khó khăn, dòng tiền trả nợ còn không đủ thì không thể có dư để đầu tư nên phải dừng dự án, đặc biệt là khi thị trường bất động sản đang khó khăn, đóng băng.

Nút thắt thứ tư là, dự án đã được duyệt, chủ đầu tư đang triển khai theo tiến độ, nhưng do chính sách thay đổi. Chính phủ có chủ trương thoái vốn đầu tư ngoài ngành, yêu cầu doanh nghiệp nhà nước thuộc lĩnh vực nào thì chỉ được làm trong lĩnh vực đó, không đầu tư ngoài ngành. Ví dụ ngân hàng chỉ tập trung vào công việc của ngân hàng, còn xây nhà, làm bất động sản là việc ngoài ngành.

Nhưng việc thoái vốn cũng không đơn giản, vì đó là tiền của Nhà nước. Muốn bán phải định giá đúng, từ đó mới đấu thầu, chuyển nhượng. Nhưng với một dự án dở dang, chưa xây dựng xong thì dựa vào cơ sở nào để thẩm định cho đúng? Nếu không có kết quả thẩm định đúng thì sẽ dẫn đến không tìm được nhà đầu tư để chuyển nhượng. Đó là lý do mà chúng ta nhìn thấy nhiều dự án rơi vào trường hợp như vậy cứ “đắp mền” hoài. Thực trạng này đang diễn ra rất phổ biến.

PV: Vì sao các doanh nghiệp có vốn nhà nước lại phải thoái vốn đầu tư ngoài ngành, thưa ông?

TS. Huỳnh Thanh Điền: Trước đây, doanh nghiệp Nhà nước được khuyến khích đầu tư ngoài ngành để tăng thêm nguồn thu, nhưng ở một số doanh nghiệp, việc đầu tư ngoài ngành quá dàn trải dẫn tới làm ăn thua lỗ, ảnh hưởng tới nền kinh tế.

Sau đó, các doanh nghiệp Nhà nước yếu kém bắt buộc phải cơ cấu lại, trọng tâm là tập trung vào lĩnh vực kinh doanh chính, thoái vốn các lĩnh vực kinh doanh ngoài ngành. Quan điểm phát triển đa ngành là không sai. Nhưng chủ trương xoay chuyển hơi đột ngột, phần nào đã khiến nhiều doanh nghiệp vào thế khó, và dẫn tới những hệ lụy càng khó xử lý ngày nay.

PV: Như vậy là sẽ có cả những nguyên nhân chủ quan từ phía chủ đầu tư và cả nguyên nhân khách quan mà có thể chủ đầu tư không quyết định được?

TS. Huỳnh Thanh Điền: Chủ đầu tư không có đủ năng lực để làm thì chắc chắn dự án sẽ triển khai cầm chừng hoặc đến lúc nào đó, không bố trí được vốn thì sẽ phải dừng hẳn. Nhưng trong trường hợp chủ đầu tư không còn vốn, thì thường họ sẽ phải chuyển nhượng dự án cho chủ đầu tư khác. Do đó, nếu một dự án bị chậm dai dẳng không triển khai được cũng không có nhà đầu tư mới thì có thể việc tắc nghẽn đến từ nhiều vấn đề. Cốt lõi là, tổng mức đầu tư tăng, xin điều chỉnh nhiều lần, việc điều chỉnh đối với doanh nghiệp Nhà nước rất khó, mất nhiều thời gian; xây dựng không đúng giấy phép. Bên cạnh đó, chủ trương thoái vốn ngoài ngành khiến nhiều dự án đang triển khai buộc phải thoái vốn, nhưng không thoái được.

Do đó, tôi cho rằng, với các dự án lớn nằm “bất động”, không có dấu hiệu triển khai nhiều năm, cần sớm thanh tra để làm rõ nguyên nhân và tìm ra phương án giải quyết, tránh tình trạng, để dự án nằm chờ càng lâu, càng khó gỡ và gây lãng phí nguồn lực.

- Xin cảm ơn ông!

.....................................................................

Tài liệu

¹ https://tienphong.vn/vietinbank-dau-tu-bds-thiet-hai-chua-dung-o-200-ty-dong-post182808.tpo

² https://kinhtenongthon.vn/ban-doc-de-nghi-lam-ro-thong-tin-vu-vietinbank-post14471.html

³https://nld.com.vn/kinh-te/vietinbank-thuc-hien-dung-quy-dinh-20100110125626786.htm?gidzl=EMdNNnVpRmu_SzDV5-nf2JnqqraBwpqDS7RLN5ZgQbjuTe8D0k1i2NqgX5XIicjOBolIMZOPherc4lTe30

⁴ https://tienphong.vn/vietinbank-dau-tu-bds-thiet-hai-chua-dung-o-200-ty-dong-post182808.tpo

⁵https://vietnamfinance.vn/toa-thap-8000-ty-dong-cua-vietinbank-gio-ra-sao-20160822095616542.htm

⁶ https://vnexpress.net/29-nha-dau-tu-quan-tam-mua-lai-vietinbank-tower-4263842.html

⁷https://www.vietinbank.vn/vn/tin-tuc/VietinBank-kien-toan-chuc-danh-Bi-thu-dang-uy-Chu-tich-HdQT-Pho-Tong-Giam-doc-phu-trach-Ban-dieu-hanh-20210907203718.html

Nguồn: "Đâm lao" tại dự án VietinBank Tower và câu chuyện truyền gánh nặng cho “đời sau”