Hiện nay, sản xuất lúa Việt Nam đạt khoảng 42 triệu tấn/năm, tương đương lượng rơm rạ đưa ra môi trường trên 40 triệu tấn, trong đó, vùng ĐBSCL chiếm hơn một nửa, lượng rơm rạ rất lớn này cần phải tạo ra giá trị tăng thêm ngoài hạt gạo. Theo Cục Trồng trọt, trong tổng số khoảng 47 triệu tấn rơm rạ được tạo ra mỗi năm trên cả nước, hiện chỉ có khoảng 20% được thu gom và sử dụng với mục đích làm nấm rơm, thức ăn chăn nuôi, đệm lót vận chuyển trái cây,…

Riêng tại vùng đồng bằng sông Cửu Long, sản lượng lúa thu hoạch mỗi năm đạt khoảng 24 triệu tấn lúa, đồng thời tạo ra khoảng 26-27 triệu tấn rơm rạ. Trong tổng số lượng rơm rạ được tạo ra tại vùng này, hiện có đến khoảng 70% được người dân đốt trên đồng ruộng hoặc vùi lấp vào đồng ruộng gây ô nhiễm môi trường, tăng phát thải khí mê-tan và khí thải nhà kính.

Thu gom rơm rạ để trồng nấm rơm là một trong những giải pháp hạn chế tình trạng đốt rơm sau khi thu hoạch lúa.

Từ thực trạng nêu trên, cần có chính sách và hướng dẫn để quản lý rơm rạ ở ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung theo hướng nông nghiệp tuần hoàn và phát thải thấp để tăng thu nhập cho nông dân và các đối tác có liên quan, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam với thế giới trong giảm phát thải khí nhà kính. Cụ thể là nông dân cần đẩy mạnh ứng dụng cơ giới hóa trong thu gom rơm rạ để trồng nấm rơm, làm thức ăn cho bò, phân bón sinh học, nhựa sinh học và nông nghiệp đô thị. Qua đây, tận dụng, tránh lãng phí và tối ưu hóa tuần hoàn nguyên liệu từ rơm rạ, từ đó góp phần giảm ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính trong thời gian tới tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và cả nước nói chung.

Thời gian gần đây, Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các địa phương và đối tác tư nhân thực hiện phân tích chuỗi giá trị để xây dựng mô hình sản xuất, kinh doanh lúa chất lượng cao phát thải thấp, trong đó, quan tâm đến khâu quản lý rơm rạ. Các hoạt động này của IRRI nhằm tiếp tục hỗ trợ ngành nông nghiệp thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành lúa gạo theo hướng nâng cao giá trị, phát triển bền vững, đặc biệt, ủng hộ triển khai đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh ở ĐBSCL.

Thông tin từ Viện lúa ĐBSCL, từ những năm 2000 đơn vị đã đẩy mạnh nghiên cứu sử dụng rơm rạ và đã xây dựng xong quy trình chế biến rơm rạ thành phân bón. Nguồn phân bón này được sử dụng để bón lại xuống đồng ruộng ở những vụ khác nhau để xem mức độ bền vững của mô hình. Thực tế cho thấy, việc sử dụng phân từ rơm rạ giúp năng suất ruộng lúa tăng 10-15% so với ruộng bón 100% NPK.

Tuy nhiên, việc tái sử dụng chế biến rơm rạ thành phân bón tuy mang lại hiệu quả nhưng chưa nâng cao được giá trị vì chu trình tuần hoàn còn thấp. Do vậy, có thể sử dụng rơm rạ trồng nấm và sau khi thu hoạch nấm xong, thì dùng giá thể đó chế biến thành phân thì sẽ hiệu quả hơn vì chu trình tuần hoàn cao hơn, đem lại giá trị tốt hơn.

Cơ giới hóa trong thu gom rơm rạ như máy cuộn rơm để tái sử dụng đang được các địa phương triển khai.

Ngoài ra, theo đánh giá của các chuyên gia với việc đẩy mạnh cơ giới hoá giúp người dân có thể giải quyết tốt phụ phẩm này thông qua giải pháp kinh tế tuần hoàn. Nhiều thiết bị công nghệ trong thu gom, xử lý và sử dụng rơm rạ bền vững như: máy cuộn rơm khô và rơm ướt, máy băm rơm làm phân hữu cơ bón cho rau màu và cây ăn trái, mô hình sử dụng rơm trồng nấm, mô hình nông nghiệp tuần hoàn từ rơm… Theo chia sẻ của nông dân, hiện giá bán một cuộn rơm ở mức 16.000 đồng, sau khi trừ các khoản chi phí, người chủ máy có nguồn lợi nhuận khoảng 6.000 đồng/cuộn, tương đương khoảng 800.000 đồng/ha.

Rơm được thu ra khỏi đồng và sử dụng để sản xuất các sản phẩm như nấm rơm, làm thức ăn cho bò, phân bón sinh học, nhựa sinh học và nông nghiệp đô thị... nhằm tối đa tuần hoàn nguyên liệu trong sản xuất. Theo các chuyên gia nông nghiệp, cần phải có sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của các địa phương, tuyên truyền để người dân hiểu rõ về lợi ích của rơm và tác hại của sự lãng phí tài nguyên này. Đặc biệt, cần có sự trợ lực về chính sách hỗ trợ để hợp tác xã, doanh nghiệp mua máy móc, đầu tư dây chuyền xử lý rơm.

Khi rơm rạ được thu gom và đưa ra khỏi đồng ruộng để phát triển những lĩnh vực khác có liên quan có thể giúp mang lại thu nhập cao hơn cho người nông dân, thay vì đốt bỏ hoặc vùi vào đất. Điều này, cũng giúp giải quyết được câu chuyện phát thải khí nhà kính để tiến tới thực hiện cam kết của Chính phủ về ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó có mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

"Đề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL” hướng tới mục tiêu xây dựng vùng chuyên canh lúa chất lượng cao tại ĐBSCL đến năm 2025 đạt hơn 500.000ha và đến 2030 đạt 1 triệu héc-ta. Lợi nhuận bình quân của người trồng lúa đạt trên 35% vào năm 2025 và trên 40% vào năm 2030. Đến năm 2025 và năm 2030, giảm lượng sử dụng giống xuống còn ở mức 80 kg/ha. Giảm lượng nước tưới đến năm 2025 và 2030 lần lượt là 30% và trên 30%; rơm rạ được thu gom khỏi đồng và tái sử dụng, chế biến đạt lần lượt là 70% và 90% diện tích. Giảm khí phát thải nhà kính trên 10% vào năm 2025 và trên 20% vào năm 2030… Do vậy, để nâng cao chuỗi giá trị lúa gạo và giảm phát thải, đòi hỏi chúng ta cần phải có các giải pháp đồng bộ trong quản lý và sử dụng rơm rạ nhằm xử lý triệt để vấn đề đốt rơm rạ trên đồng.

Nguồn:Tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp, giảm phát thải khí nhà kính