Rừng ngập mặn trong Vườn quốc gia Bái Tử Long.

Hội tụ đủ cả rừng, biển đảo, đồng bằng, trung du, đồi núi, vùng đất Quảng Ninh có tài nguyên đa dạng sinh học phong phú, có đa dạng về các nguồn gen quý, hiếm. Qua nghiên cứu của các nhà khoa học đã ghi nhận sự có mặt của 6.264 loài sinh vật, thuộc 3.268 chi/giống, 1.119 họ, 316 bộ, 68 lớp, 34 ngành khác nhau trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Con số này cũng bao gồm 528 loài quý, hiếm, có giá trị bảo tồn cao, được đánh giá ở một trong các thứ hạng bị đe dọa tuyệt chủng của Sách Đỏ Việt Nam (2007), danh lục Đỏ của IUCN, các Nghị định của Chính phủ và các phụ lục của CITES. Số lượng loài đặc hữu, chỉ phân bố ở Việt Nam hoặc Quảng Ninh là 168 loài.

Đa dạng nhất về hệ sinh thái cũng như các giống loài chính là các khu bảo tồn mà Quảng Ninh đã thành lập trong những năm qua. Ở trên cạn có thể kể tới Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng hay Khu rừng quốc gia Yên Tử. Có diện tích khá nhỏ, chưa tới 3.000ha nhưng Khu rừng quốc gia Yên Tử vẫn được xem như một bảo tàng lưu giữ và bảo tồn hệ sinh thái đa dạng của hệ thống rừng đặc dụng Việt Nam. Đặc biệt, Yên Tử có 48 loài thực vật quý hiếm, như: Lim xanh, gụ lau, sến mật, táu mật, hoàng đàn giả, trầu tiên, sú rừng... Hệ động vật cũng đa dạng, trong đó có 20 loài đặc hữu, quý hiếm, được xếp vào Sách Đỏ Việt Nam, như: Voọc mũi hếch, sóc bay lớn, ếch ang, ếch gai, thằn lằn cá sấu, cá cóc Việt Nam...

Cá cóc Việt Nam được ghi nhận tại Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng.

Sở hữu diện tích rộng lớn lên tới gần 15.600ha, trải rộng trên địa phận 5 xã khu vực đồi núi phía Bắc của TP Hạ Long, Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng được ví như “lá phổi xanh” của Quảng Ninh. Đây là khu vực điển hình của hệ sinh thái rừng kín lá rộng thường xanh núi thấp, có diện tích rừng tự nhiên tập trung lớn với độ che phủ đạt trên 95% và phong phú các loài động, thực vật rừng. Trong đó có các loài được ghi trong sách đỏ Việt Nam, danh lục đỏ của IUCN, như: Sơn dương, gấu ngựa, khỉ mặt đỏ, voọc xám, cáo lửa, cầy gấm, cầy vằn Bắc, báo lửa, sóc bay trâu…; giổi bà, giổi nhung, giổi thơm, dẻ đen, lát hoa, sao hòn gai, sến mật, trầm hương, ba kích... cùng với nhiều loài cây thuốc quý hiếm.

Đặc biệt, 2 khu bảo tồn này đều có 2 loài động vật đặc hữu là thằn lằn cá sấu và cá cóc Việt Nam. Chia sẻ với chúng tôi, TS. Phạm Thế Cường, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam) cho hay, thằn lằn cá sấu và cá cóc Việt Nam hiện chỉ phân bố ở một số tỉnh Đông Bắc như Bắc Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh. Ở Quảng Ninh chỉ có ở Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng và Khu rừng quốc gia Yên Tử. Trong đó, quần thể loài thằn lằn cá sấu chỉ còn khoảng 200 cá thể, được đánh giá là loài nguy cấp, quý hiếm không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới.

San hô được các chuyên gia Viện Tài nguyên - Môi trường biển chụp tại vùng biển Quảng Ninh.

Không chỉ trên rừng, các vùng biển đảo của Quảng Ninh cũng giàu có về các giống loài đặc hữu, quý hiếm. Khu bảo tồn biển Cô Tô - Đảo Trần được ví như những viên ngọc xanh vùng Đông Bắc, có nhiều hệ sinh thái đặc trưng như rạn san hô, rừng ngập mặn..., giàu có về nguồn lợi hải sản với tổng số 163 loài và nhóm loài hải sản. Qua rà soát cho thấy, vùng biển có 20 loài sinh vật biển quý, hiếm, có nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng nằm trong Sách Đỏ Việt Nam (2007), Danh lục Đỏ của IUCN (2018). Đó là bào ngư, ốc đụn cái, ốc đụn đực, ốc xà cừ, ốc sứ trắng nhỏ, trai ngọc, trai ngọc nữ, vẹm xanh, mực thước, mực nang vân hổ, sam đuôi tam giác, cá song, cá Ngựa đen, vích, đồi mồi, đồi mồi dứa, rùa da cùng với 2 loài thú biển là cá heo trắng Trung Quốc, cá heo không vây và 1 loài san hô là Porites lobata.

Loài phướn được chụp tại Hà Nam, TX Quảng Yên. Ảnh: Lê Mạnh Hùng (CTV)

Ở trên cạn, vùng biển đảo này cũng có nhiều loài cây quý được chính quyền và người dân chung tay bảo vệ, chăm sóc, như: Tùng La hán Cô Tô, tùng đen, cây trâm, cây chõi, cây phong ba... Rừng ngập mặn tại khu vực xã Đồng Tiến của đảo lớn có diện tích lên tới gần 80ha, là diện tích rừng ngập mặn tự nhiên lớn bậc nhất trong cả nước còn giữ được cho đến nay.

Nằm kề cận với vùng biển Cô Tô là vùng biển Vân Đồn, nơi có Vườn quốc gia Bái Tử Long - Công viên di sản ASEAN, với diện tích trên 15.000ha, bao gồm cả diện tích đảo nổi và mặt nước biển. Nơi đây lưu giữ những đặc trưng của hệ sinh thái biển - đảo vùng Đông Bắc với 6 hệ sinh thái tiêu biểu, chứa đựng giá trị đa dạng sinh học cao, tạo nên những cảnh quan hoang sơ, tuyệt đẹp. Đặc biệt, Vườn có một số loài động, thực vật quý hiếm có giá trị bảo tồn về khoa học và giá trị kinh tế cao, như: Lim, lát hoa, huỳnh đàn lá đối, kim giao, trai lý, ba kích, khỉ vàng, thạch sùng mí, san hô, bào ngư, sá sùng, ngán, rùa biển...

Thu mẫu bướm phục vụ cho nghiên cứu tại Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng.

Quảng Ninh có tốc độ phát triển kinh tế mạnh mẽ, là thuận lợi nhưng đi kèm cũng là thách thức không nhỏ trong giữ gìn sinh cảnh của các loài sinh vật. Chính vì vậy, nỗ lực của tỉnh trong việc thành lập hệ thống rừng đặc dụng, các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia, khu bảo tồn biển trên địa bàn được nhiều nhà khoa học đánh giá cao. Cùng với đó là sự vào cuộc quyết liệt ngăn chặn đánh bắt thủy sản tận diệt, săn bắt và buôn bán trái phép động vật hoang dã, đã và đang cho thấy rất nhiều cố gắng của tỉnh những năm qua trong việc bảo vệ đa dạng sinh học nói chung, các loài đặc hữu, nguy cấp, quý hiếm nói riêng, đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển xanh của Quảng Ninh.

Nguồn: Kỳ thú thiên nhiên Quảng Ninh