Đội văn nghệ địa phương biểu diễn múa bát phục vụ khách lưu trú tại hồ Ba Bể.

Múa bát trong những cuộc vui

Chúng tôi đến căn nhà đơn sơ của Nghệ nhân Hà Sỹ Hoàn ở xã Chợ Đồn để nghe ông kể về múa bát. Nghệ nhân Hà Sỹ Hoàn được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Dân gian và tặng Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp văn nghệ dân gian Việt Nam lĩnh vực Thực hành và truyền dạy múa bát dân tộc Tày, năm 2024.

Chuyện kể rằng từ đời xưa, đồng bào dân tộc Tày đã tự sáng tạo ra nhiều cách giải trí sau giờ làm việc mệt mỏi. Trong các cuộc vui, sau những chén rượu đầy, mọi người thử gõ bát và đũa với nhau để tạo ra thanh âm.

Động tác ấy mô phỏng công đoạn ươm tơ, đảo sợi bằng bát và đũa trong nghề dệt vải thủ công. Mọi người nối nhau múa thành hàng dài đi quanh nhà, không khí trở nên vui tươi, tiếng cười nói rộn ràng.

Múa bát thường được thực hiện trong các cuộc vui, không gian càng rộn rã, hân hoan, múa bát càng thu hút. Tư thế của múa bát rất đa dạng, gồm đứng thẳng, ngồi xuống, uốn dẻo, cúi về phía trước và ngả về phía sau. Trang phục múa đơn giản với quần áo truyền thống của dân tộc Tày. Nhạc cụ là chiếc bát và đôi đũa, mỗi người múa sẽ cầm hai chiếc bát và một đôi đũa.

Điệu múa bát sẽ diễn theo lối diễn tập thể, từ 6 đến 12 người, hoặc dàn dựng theo tiết mục cộng đồng. Để thể hiện điệu múa bát, người múa vừa bước đi theo những nhịp gõ đều đặn vừa sử dụng chiếc bát và đôi đũa tạo ra âm thanh như một bản nhạc độc đáo.

Tiếng gõ bát sẽ ngân nga lúc trầm, lúc bổng như lời tâm sự, sẻ chia của người phụ nữ về những nhọc nhằn trong việc ươm tơ, dệt vải, đồng thời thể hiện mong muốn, khát vọng của người dân về một cuộc sống ấm no, đủ đầy.

Nhân lên những vòng tròn đoàn kết

Nghệ nhân Hà Sỹ Hoàn tâm huyết với làn điệu múa bát.

Có ý nghĩa tinh thần và gắn bó lâu dài với đồng bào dân tộc Tày, nhưng có một thời gian dài, múa bát đã dần bị bỏ quên, không ai nhắc đến. Nhớ về tuổi thơ với điệu múa bát đi theo năm tháng, Nghệ nhân Sỹ Hoàn đã đi tìm hiểu, ghi chép lại tư liệu từ những người già ở các bản làng của đồng bào dân tộc Tày để truyền dạy lại cho các đội văn nghệ địa phương.

Từ năm 2016 đến nay, Nghệ nhân Hà Sỹ Hoàn đã dàn dựng và hướng dẫn cho gần 30 đội văn nghệ ở các địa phương với hơn 250 người. Từ những đội, nhóm đầu tiên ấy, theo thời gian, múa bát đã trở thành nét đặc trưng riêng mang dấu ấn của đồng bào dân tộc Tày.

Năm 2022, Nghệ thuật trình diễn dân gian múa bát của người Tày đã được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Những năm gần đây, điệu múa bát đã nhận được sự quan tâm và dần khôi phục, phát triển ở nhiều địa phương trong tỉnh.

Để phù hợp với nghệ thuật biểu diễn ngày nay, các động tác múa bát đã được phát triển đa dạng. Với đôi đũa và bát, người múa sẽ làm nhiều động tác mô phỏng những hoạt động quen thuộc trong đời sống sinh hoạt như: cắt lúa, tiên bay, chèo thuyền, cọn nước xoay, xay ngô, giã gạo, khỏa nước…

Người múa có thể nhẹ nhàng di chuyển, xếp thành hình chóp nhọn, vòng tròn và chữ cái. Từ đó tạo nên những đặc trưng riêng, thu hút người xem ở mọi lứa tuổi.

Múa bát trong không gian bản làng của người Tày đã trở thành một điểm nhấn văn hóa trong nhiều chương trình, lễ hội của tỉnh Thái Nguyên. Di sản này được phục dựng tại các đội văn nghệ cơ sở, trường học, được đưa vào hoạt động biểu diễn phục vụ du lịch cộng đồng.

Nguồn: Thân thương điệu múa bát