Bất cập cơ chế công bố trước, hậu kiểm sau

Cơ chế chỉ yêu cầu doanh nghiệp tự công bố trước rồi mới kiểm tra sau đang bộc lộ nhiều bất cập. Khi khâu hậu kiểm không đủ mạnh, không thường xuyên hoặc thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, thị trường dễ bị “lọt” những sản phẩm kém chất lượng, thậm chí hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc.

Doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở để hợp thức hóa hồ sơ, trong khi cơ quan quản lý chỉ phát hiện vi phạm khi đã có phản ánh hoặc xảy ra hậu quả. Điều này khiến người tiêu dùng trở thành bên chịu rủi ro lớn nhất, còn thị trường bị méo mó bởi những sản phẩm không đạt chuẩn.

Tính đến ngày 25/11, toàn bộ 162 sản phẩm mỹ phẩm của Công ty TNHH sản xuất thương mại dịch vụ xuất nhập khẩu MK Skincare đã bị thu hồi hoặc mất hiệu lực số tiếp nhận. Danh mục này gồm các dòng Doctor Magic, Maika Beauty, MK từng được quảng cáo và phân phối rộng rãi qua hệ thống Mailisa. Cục Quản lý Dược không chỉ thu hồi phiếu công bố mà còn đình chỉ lưu hành, thu hồi trên toàn quốc tất cả các lô còn hạn sử dụng.

Ảnh 2: Những sản phẩm của Mailisa bán trên website công ty.

Trước đó, cơ quan này đã liên tiếp ra quyết định đình chỉ và thu hồi nhiều sản phẩm vi phạm quy định về chất lượng và an toàn của ba doanh nghiệp: Công ty TNHH Quốc tế Đại Cát Á, Công ty TNHH Phát Anh Minh và Công ty cổ phần Nam dược Hải Long. Một sản phẩm kem chống nắng do Công ty TNHH TM XNK quốc tế C&B chịu trách nhiệm đưa ra thị trường cũng bị xác định là hàng giả.

Đầu tháng 11/2025, Công ty HSD tại Hưng Yên bị phạt 75 triệu đồng và buộc tiêu hủy 15 sản phẩm mỹ phẩm nổi tiếng vì không đủ hồ sơ theo quy định.

Hàng loạt vụ việc trên dấy lên lo ngại về cơ chế quản lý mỹ phẩm theo hướng “công bố trước – hậu kiểm sau”, tạo kẽ hở để sản phẩm kém chất lượng dễ dàng lưu hành. Chỉ đến khi có phản ánh của người tiêu dùng hoặc truyền thông vào cuộc, cơ quan chức năng mới tiến hành kiểm tra và thu hồi, trong khi người dùng đã phải chịu rủi ro còn doanh nghiệp thì thu lợi lớn.

Dù hệ thống pháp luật về mỹ phẩm khá đầy đủ, với các quy định chặt chẽ trong Luật Dược 2016 và Nghị định 93/2016/NĐ-CP, nhưng việc cơ quan chức năng chủ yếu xử lý sau khi có phản ánh cho thấy công tác thanh tra, kiểm tra và hậu kiểm vẫn chưa hiệu quả. Việc mỹ phẩm nhập lậu, gắn sai nguồn gốc tồn tại dài ngày trên thị trường phản ánh sự buông lỏng quản lý và thiếu phối hợp giữa lực lượng quản lý thị trường, y tế và hải quan.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (thuộc Đoàn Luật sư TP Hà Nội).

Trao đổi về vấn đề này với Thương Trường, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (thuộc Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng lỗ hổng lớn nhất nằm ở cơ chế “hậu kiểm”. Theo Nghị định 93/2016/NĐ-CP và các quy định hiện hành, doanh nghiệp chỉ cần tự công bố sản phẩm và tự chịu trách nhiệm về chất lượng. Cơ quan quản lý chỉ kiểm tra khi sản phẩm đã lưu hành hoặc khi có phản ánh. Điều này khiến nhiều sản phẩm kém chất lượng, hàng giả, hàng nhập lậu dễ dàng được hợp thức hóa và đưa ra thị trường.

Theo Thông tư 06/2011/TT-BYT và văn bản sửa đổi, doanh nghiệp chỉ cần nộp Phiếu công bố sản phẩm, không phải trải qua bước thẩm định chất lượng trước khi lưu hành. Kiểm tra chỉ được tiến hành sau đó qua hậu kiểm định kỳ, đột xuất hoặc theo phản ánh. Trong khi số lượng sản phẩm được công bố mỗi năm rất lớn, lực lượng hậu kiểm lại hạn chế, khiến sai phạm thường bị phát hiện muộn – khi hậu quả đã xảy ra.

Cần chuyển qua “hậu kiểm chủ động”

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn cho biết, trong quản lý mỹ phẩm, Bộ Y tế là cơ quan chịu trách nhiệm cao nhất. Cục Quản lý Dược đóng vai trò đầu mối: cấp số tiếp nhận Phiếu công bố cho mỹ phẩm nhập khẩu và một phần mỹ phẩm sản xuất trong nước, xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và chủ trì thanh tra, kiểm tra chất lượng trên toàn quốc.

Ở địa phương, Sở Y tế các tỉnh, thành phố tiếp nhận Phiếu công bố đối với mỹ phẩm sản xuất trong nước (trừ các trường hợp do Cục Quản lý Dược cấp) và thực hiện quản lý, thanh tra, kiểm tra sản phẩm lưu hành trên địa bàn.

Việc kiểm soát hàng giả, hàng nhập lậu hay vi phạm nhãn mác còn có sự tham gia của Bộ Công Thương (Tổng cục Quản lý thị trường) và Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan). Tuy nhiên, theo Luật Dược 2016, Bộ Y tế vẫn là cơ quan có thẩm quyền cao nhất trong việc ban hành quy chuẩn, kiểm soát chất lượng – an toàn mỹ phẩm và quyết định đình chỉ, thu hồi sản phẩm, giữ vai trò nòng cốt trong toàn bộ hệ thống quản lý.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhận định, bên cạnh trách nhiệm của doanh nghiệp, sự phối hợp thiếu đồng bộ giữa Bộ Y tế, Bộ Công Thương, lực lượng quản lý thị trường và chính quyền địa phương khiến công tác giám sát mỹ phẩm bị buông lỏng. Trong khi đó, hoạt động bán hàng qua mạng xã hội phát triển quá nhanh, nhưng hành lang pháp lý và cơ chế giám sát lại chậm cập nhật, tạo ra khoảng trống để sản phẩm kém chất lượng len lỏi.

Theo ông Tuấn, để bịt lỗ hổng này, cần siết chặt hậu kiểm, tăng cường thanh tra đột xuất, hoàn thiện cơ sở dữ liệu công bố mỹ phẩm và xử lý nghiêm các trường hợp quảng cáo sai sự thật. Những hành vi đủ yếu tố cấu thành tội phạm phải được xem xét hình sự theo Điều 192, 193 và 197 Bộ luật Hình sự 2015.

Lực lượng chức năng kiểm tra thu giữ một kho hàng mỹ phẩm nhập lậu.

Ông cũng nhấn mạnh việc hạn chế mỹ phẩm giả, hàng kém chất lượng không thể chỉ trông chờ vào thu hồi sau khi có phản ánh. Cơ quan quản lý phải chuyển từ “hậu kiểm bị động” sang “hậu kiểm chủ động”, tăng tần suất kiểm tra định kỳ lẫn đột xuất, nhất là với các cơ sở từng bị xử phạt hoặc có sản phẩm bị khiếu nại. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 cũng yêu cầu bảo đảm an toàn sản phẩm và kịp thời thu hồi hàng hóa không đạt chuẩn, do đó việc chủ động giám sát là cần thiết và cấp bách.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn kiến nghị cần sớm hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về công bố mỹ phẩm và công khai danh sách sản phẩm đã công bố, sản phẩm vi phạm và hàng bị thu hồi để người tiêu dùng dễ dàng tra cứu. Khi thông tin minh bạch, doanh nghiệp khó gian lận về nguồn gốc, còn người mua có thể tự bảo vệ mình. Dù Nghị định 98/2020/NĐ-CP đã quy định mức phạt rất nặng với hành vi kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng, việc thực thi vẫn cần quyết liệt và đồng bộ hơn trên toàn quốc.

Ông cũng nhấn mạnh hoạt động kinh doanh, quảng cáo mỹ phẩm trên mạng xã hội phải được kiểm soát chặt chẽ. Các chiêu trò thổi phồng công dụng, gắn mác “cao cấp”, “độc quyền”, “hàng spa” khi không có bằng chứng là hành vi quảng cáo gian dối, bị cấm theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023. Vì vậy, cần áp dụng chế tài mạnh với KOLs, người livestream bán hàng và cả các nền tảng quảng cáo nếu để xảy ra vi phạm.

Về phía doanh nghiệp, trách nhiệm giải trình phải được đặt lên hàng đầu: tuân thủ đầy đủ quy trình công bố mỹ phẩm theo Nghị định 93/2016/NĐ-CP, kiểm soát nghiêm ngặt chuỗi cung ứng và chủ động thu hồi khi phát hiện sản phẩm không an toàn. Người tiêu dùng cũng cần chủ động kiểm tra nguồn gốc, quét mã, tra cứu số công bố và ưu tiên các thương hiệu minh bạch.

Chỉ khi cơ quan quản lý siết chặt, doanh nghiệp làm đúng, người tiêu dùng tỉnh táo, thị trường mỹ phẩm mới có thể được “làm sạch”, hạn chế tối đa nguy cơ hàng giả, hàng kém chất lượng gây hại sức khỏe cộng đồng như thời gian qua.

Nguồn: Cần làm gì để bịt lỗ hổng từ quản lý cấp phép mỹ phẩm?